Përplasja e Europës me Trump mbi marrëveshjen bërthamore të Iranit, test qëndrueshmërie

Nga  Patrick Wintour

Udhëheqësit evropianë janë të vendosur të përpiqen të shpëtojnë marrëveshjen bërthamore të Iranit edhe pse kjo potencialisht i vë ata në një kurs përplasjeje me një president të pakompromis amerikan të vendosur për t’u përballur me Iranin si “sponsori kryesor i terrorit”.

Përplasja paraqet një provë të madhe të qëndrueshmërisë së aleancës çuditërisht të bashkërenduar që Gjermania, Franca dhe Britania e Madhe kanë arritur të mbajnë në përpjekjet e tyre të pafuqishme për të penguar Donald Tump që të tërhiqet në mënyrë eksplicite nga marrëveshja e nënshkruar nga paraardhësi i tij Barak Obama.

Rreziku është se ‘bashkimi i falsifikuar’ nga treshja evropiane mbi nevojën për të ruajtur marrëveshjen tani pengon si mosmarrëveshje rreth asaj se sa janë të përgatitur të antagonizojnë një president të vendosur të SHBA, për të mos përmendur Izraelin dhe Arabinë Saudite, për të mbajtur marrëveshjen gjallë.

Toni në të cilin figura të tilla si presidenti francez Emmanuel Macron sfidojnë thirrjen e gjykimit të Trump dhe retorikën e luftës, gjithashtu do të jetë kritike për marrëdhëniet e ardhshme transatlantike. Në bërjen e njoftimit të tij, Trump nuk u tërhoq, ose të  bënte ndonjë lëshim ndaj ndjenjës evropiane, duke akuzuar në mënyrë efektive aleatët e tij europianë për t’u mashtruar nga “një trillim gjigand i kryer nga një regjim vrasës”. Edhe më keq, nga perspektiva e BE-së, ai tha se po impononte “nivelin më të lartë të sanksioneve”, duke shtuar në mënyrë eksplicite se vendet e tjera mund të sanksionoheshin nëse ndihmonin Iranin.

Tony Blinken, një ish-zëvendës sekretar i shtetit i Obamës i përfshirë në negocimin e marrëveshjes origjinale të njohur si plani i përbashkët i veprimit të përbashkët (JCPOA), tha se aftësia e Evropës për të mbajtur marrëveshjen gjallë do të varet shumë nga fakti nëse Irani vazhdon të përfitojë nga ekonomia, edhe pa SHBA. “Ky do të jetë një gjykim me kalimin e kohës”, tha ai. “Kjo varet nga mënyra se si kompanitë reagojnë ndaj mjedisit të ri dhe varet nëse SHBA përpiqet të sanksionojë kompanitë që tregtojnë me Iranin”.

Por qëndrueshmëria e planeve të Europës për ta mbajtur Iranin të përkushtuar ndaj marrëveshjes do të varet nga sa agresive Thesari amerikan siguron se çdo sanksion ekonomik që tani imponon firmat amerikane që vazhdojnë të tregtojnë me bankën qendrore të Iranit gjithashtu ndikojnë në firmat evropiane. Sanksioni i parë që po ri-vendoset nga Trump, si rezultat i dhënies fund të heqjes dorë, është një kërkesë që firmat të tregojnë se ata janë duke reduktuar ndjeshëm numrin e marrëveshjeve të naftës që po godasin me Iranin nëpërmjet bankës qendrore të vendit. Kjo do të marrë deri në 180 ditë për tu monitoruar. Por në një humor të pakompromis, Trump nënkuptonte se sanksionet e tjera shumë më të gjera do të rikthehen edhe pse ai nuk dha asnjë afat kohor për ta bërë këtë.

Një vështirësi është se shumë sanksione ekzistuese të Shteteve të Bashkuara mbi Iranin, disa të lidhura me abuzimet e Teheranit për të drejtat e njeriut dhe programin e raketave balistike, tashmë kanë patur një efekt të frikshëm ndaj bankave evropiane të rrezikuara me lidhje komerciale me SHBA.

Përpjekjet e mëparshme në 2016 dhe 2017 për të gjetur një mënyrë për të shmangur firmat evropiane tregtare me Iranin nga kërcënimi i sanksioneve të SH.B.A.-së, kryesisht dështuan, duke çuar Teheranin që të ankoheshin për tre vitet e fundit që kryesuesi i supozuar – rrit investimet perëndimore në ekonominë iraniane nuk materializohet në kundërshtim me marrëveshjen bërthamore.

Pyetja për Evropën është nëse ajo mund të gjejë një mjet më efektiv për të mbrojtur tregtinë e biznesit evropian me Iranin nga sanksionet e SHBA. Blinken vuri në dukje se në të kaluarën BE ka organizuar konfrontime me SHBA kur Uashingtoni ka vendosur sanksione dytësore. Akti i sanksioneve të Libisë dhe Iranit i miratuar nga Kongresi në vitin 1996 provokoi që BE të kalonte një statut bllokues që pretendonte sanksione sekondare të Shteteve të Bashkuara për firmat evropiane që tregtonin me Iranin ose Libinë nuk kishin efekt ligjor. BE gjithashtu kërcënoi të merrte SHBA-në në Organizatën Botërore të Tregtisë. “Në përgjithësi, Shtetet e Bashkuara mbështetën”, tha Blinken.

Por Trump duket i përgatitur për të goditur kompanitë evropiane tregtare me Iranin. Toni i fjalimit të Shtëpisë së Bardhë sugjeroi se ai nuk do të tolerojë ndonjë kërcënim për autoritetin e tij politik për të zgjidhur marrëdhëniet e Perëndimit me Iranin.

Megjithatë, gjatë javëve të fundit, BE ka shqyrtuar privatisht konfrontimet e tilla me Shtetet e Bashkuara mbi sanksionet, por nuk ka folur për planet e saj të paparashikuara në publik duke preferuar të fokusohen në atë se si t’i bindë SHBA-të që të tërhiqet.

Maja Kocijančič, zëdhënësja e BE për çështjet e jashtme, thjesht tha të martën: “Ne po punojmë për planet për të mbrojtur interesat e kompanive evropiane”.

Por në një përpjekje për të siguruar iranianët dhe për të parandaluar një përshkallëzim të pakontrolluar, zyrtarët nga Mbretëria e Bashkuar, Franca, Gjermania dhe shërbimi i politikës së jashtme të BE theksuan mbështetjen e tyre për marrëveshjen e Iranit kur u takuan me zëvendësministrin e jashtëm të Iranit, Abbas Araghchi për bisedime në Bruksel të martën, orë para deklaratës së Trump. Evropa do të zbatonte JCPOA për aq kohë sa Irani të përmbushë detyrimet e veta, tha një burim i ministrisë së jashtme gjermane.

Në të njëjtën kohë, Evropa në mënyrë instinktive nuk do të dëshirojë të gjendet në kundërshtim me aleatët e saj natyrorë Arabinë Saudite, Izraelin dhe Uashingtonin për një thirrje kritike si roli i Iranit në Lindjen e Mesme. Një konfrontim publik midis SHBA dhe Evropës në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara mbi të ardhmen e marrëveshjes ka të ngjarë që të përfitojë  Rusia.

Në vend të kësaj, BE do të duhet të vendosë nëse do të ndjekë propozimet e tij, të hartuara fillimisht për të bindur Trump që të qëndrojë në marrëveshje, për të negociuar një marrëveshje plotësuese me Iranin që mbulon programin e raketave balistike, intervenimin e saj të politikës së jashtme në Lindjen e Mesme dhe perëndimin e diskutueshëm,  klauzolat në marrëveshje.

Për momentin udhëheqësit evropianë përballen vetëm me një zgjedhje të padurueshme: të dorëzohet në udhëheqjen e Trump edhe pse ata thonë se rrezikon trazirat në Lindjen e Mesme, ose  të sfidojnë aleatin e tyre më të ngushtë ndoshta me vendimin më të madh të politikës së jashtme të presidencës së tij.

The Guardian/Fraksion.com