Evropa? Çfarë është ajo?

Nga George Friedman 

Evropa është bërë një shkop rrufeje në Shtetet e Bashkuara kohët e fundit, veçanërisht në lidhje me dëshirën e SHBA-së për të ndaluar garantimin e sigurisë evropiane. Është bërë në modë të pyesësh se si do t’i përgjigjet Evropa kësaj apo asaj ngjarjeje në botë. Por pikërisht këto ngjarje ngrenë një pyetje të rëndësishme: Çfarë është Evropa?

Çështja kryesore është se Evropa nuk është një vend. Është një kontinent që përmban, sipas Kombeve të Bashkuara, rreth 44 vende. Ato kanë gjuhë, kultura dhe histori të ndryshme, të cilat përfshijnë luftëra me fqinjët dhe urrejtje të ndërsjellë. Unë linda në Hungari dhe u solla në Shtetet e Bashkuara si fëmijë i vogël. Gjuha ime e parë ishte hungarishtja, e cila ishte e gjitha që flitej në shtëpi. Mësova anglisht më vonë. Nuk flas asnjë fjalë polonisht, rusisht, sllovakisht apo rumanisht, të gjitha gjuhë që fliten në vendet fqinje me Hungarinë. (Unë flas pak gjermanisht, megjithëse keq.) Prindërit e mi nuk u besonin fqinjëve të Hungarisë. Nëna ime ende vajtonte paktin Trianon, traktatin pas Luftës së Parë Botërore që i dha Transilvaninë Rumanisë. Kur një kushërirë u martua me një rumune, mëria e Trianonit na ndoqi deri në Bronx.

Përkufizimi i Evropës nga OKB-ja shtrihet nga Islanda në Rusi, nga Atlantiku në Urale, nga Oqeani Arktik në Detin Mesdhe. Por kur flasim për Evropën sot, flasim për pjesën e gadishullit që del nga kontinenti i Evropës dhe vendet që janë anëtare të strukturave politike dhe ekonomike të zhvilluara pas Luftës së Dytë Botërore, përkatësisht NATO-s dhe Bashkimit Evropian. Deri në rënien e Bashkimit Sovjetik, ajo pjesë e Evropës ishte vija ndarëse e vizatuar midis ushtrisë sovjetike dhe ushtrive anglo-amerikane, e para që pushtonte lindjen dhe e dyta që pushtonte perëndimin. Kur ra Bashkimi Sovjetik, ra edhe vija ndarëse, dhe vendet e pushtuara më parë nga Rusia u bënë pjesë e asaj që unë do ta quaja zona amerikane.

Vendet e NATO-s dhe Paktit të Varshavës, 1960

Pjesët e pushtuara nga SHBA-të kishin qenë qendra e sistemit global që nga shekulli i 18-të, me Evropën Atlantike që pushtonte pjesën më të madhe të botës së jashtme. Vendet Atlantiko-Mesdhetare pushtuan Hemisferën Perëndimore, pjesën më të madhe të kontinentit Afrikan dhe pjesë të gjera të Azisë. Edhe një vend i vogël si Holanda mbante perandori të gjera. Italia, Franca dhe Britania e Madhe e ndanë Afrikën. Spanja dhe Portugalia pretendonin pjesën më të madhe të Amerikës së Jugut, ndërsa Britania dhe Franca luftuan për Amerikën e Veriut. Megjithatë, ishte Britania – teknikisht pjesë e Evropës, por e ndarë nga pjesa tjetër nga Kanali Anglez – që krijoi perandorinë më mbresëlënëse, me Indinë si xhevahirin e saj.

Kështu, vija midis Evropës Lindore dhe Perëndimore ekzistonte shumë kohë para Luftës së Ftohtë. Evropa Perëndimore kishte qasje në oqeanet globale; Evropa Lindore jo. Shtetet e Gjermanisë, ende jo të bashkuara, ishin tamponi midis lindjes dhe perëndimit. Evropa Perëndimore ishte shumë më e pasur dhe më e fuqishme se Evropa Lindore, e cila ishte kryesisht e përjashtuar nga aventurat perandorake.

Kjo ndryshoi, deri diku, pasi Gjermania u konsolidua në vitin 1871. Bashkimi i saj ishte pjesërisht një reagim ndaj Francës Napoleonike dhe pjesërisht ndaj Perandorisë Austriake, një entitet me bazë në Gjermani. Dallimi midis Gjermanisë dhe Austrisë ishte disi për shkak të fesë – Austria ishte përgjithësisht katolike, Gjermania përgjithësisht protestante – por ishte gjithashtu një çështje dinastie, me një degë të përfaqësuar nga Hohenzollernët gjermanë dhe një tjetër nga Habsburgët austriakë. Thënë thjesht, shfaqja e një shteti kombëtar të fuqishëm gjerman krijoi një dinamikë të re gjeopolitike.

Bashkimi i Gjermanisë krijoi gjithashtu një krizë gjeopolitike. Ajo kufizohej nga tre vende (Polonia, Austria dhe Franca) dhe ishte njëkohësisht e fuqishme dhe e pasigurt. Gjermania e joshte Austrinë, ia kishte syrin Polonisë dhe ia kishte frikë Francës. Për një qeveri të sapokonsoliduar, skenari më i keq ishte një aleancë trepalëshe që synonte kthimin e Gjermanisë në gjendjen e saj të mëparshme të fragmentuar. Rezultati i kësaj frike dhe intrige të ndërsjellë ishte një luftë 30-vjeçare që filloi në vitin 1914 dhe përfundoi në vitin 1945, e ndërprerë nga një armëpushim i përkohshëm. Rezultati i luftës ishte rindarja e Gjermanisë, pjesët e saj lindore dhe perëndimore të dominuara përkatësisht nga Bashkimi Sovjetik dhe SHBA-ja.

Tani, me Rusinë në rënie dhe SHBA-në krejtësisht indiferente, pyetja themelore është nëse vijat e vjetra gjeopolitike evropiane do të rikthehen dhe, nëse po, çfarë do të bëjë Evropa. Realiteti evropian mbetet i njëjtë. Ajo nuk mund të flasë me një zë të vetëm sepse nuk flet në një gjuhë dhe nuk ndan një traditë të vetme kulturore ose historike. Trillimi i Evropës – që ne i referohemi vetëm Evropës Perëndimore kur flasim për Kontinentin dhe se Evropa Perëndimore është një entitet i bashkuar – është një ide e imponuar Kontinentit nga amerikanët. Kur tensione të vogla rriten midis Gjermanisë dhe Francës ose midis Gjermanisë dhe Polonisë, ato janë thjesht kujtime të maktheve të vjetra. E vërteta është se nuk ekziston diçka e tillë si Evropa; është thjesht një vend ku vendet e vogla kanë kujtime të këqija për njëra-tjetrën.

Pra, çdo pyetje në lidhje me atë që do të bëjë Evropa në përgjigje të kësaj apo asaj ngjarjeje supozon se ekziston një Evropë. Ky është një supozim i gabuar i ndërtuar mbi një shpikje amerikane. Ndoshta pyetja më e rëndësishme sot është nëse Evropa do të mbetet ajo që shpikën Shtetet e Bashkuara – një rajon me shumë gjuhë, por interesa të përbashkëta – apo do të kthehet në gjendjen e saj më tradicionale dhe natyrore – kombe të vogla që kanë të përbashkët vetëm frikën nga njëri-tjetri. Tetëdhjetë vjet më parë, bota u dridh nga kjo pyetje. Por Evropa nuk është më një perandori globale e ndarë. Është thjesht një rajon si çdo tjetër, dhe imperativi perandorak i luftës është zhdukur. Mënyra se si Evropa vendos të trajtojë mëritë dhe armiqësitë e saj të lashta do të ndihmojë shumë në përgjigjen e pyetjes se çfarë do të bëjë Evropa në të ardhmen.

Ne duhet të kuptojmë se çfarë është Evropa tani. Evropa Perëndimore dhe Lindore janë ende vende shumë të ndryshme, dhe tani është Evropa Lindore, jo Gjermania, që ndan Kontinentin. Lufta në Ukrainë, megjithëse përçarëse mund të jetë, i ka treguar Evropës se, për momentin, nuk ka pse të ketë frikë nga Rusia. Por Rusia mund të rikuperohet dhe të rifitojë planet e saj revanshiste. Kështu, Evropa Lindore, jo Gjermania, është tani boshti i historisë evropiane.

Evropa Lindore, pavarësisht mosbesimit ndaj vetes dhe ish-pushtuesve të saj në Rusi dhe Gjermani, duhet të marrë një vendim që do ta përcaktojë Kontinentin. A do të qëndrojë e bashkuar, apo do të qëndrojë veçmas? Vërtet, është më e varfër se Evropa Perëndimore, por e bashkuar, mund të bëhet shpejt spiranca gjeopolitike e Kontinentit. Popullatat e saj janë po aq të arsimuara dhe të sofistikuara sa çdo tjetër. Dobësia e saj më e madhe është një besim i thellë në inferioritetin e saj dhe kështu në viktimizimin e saj të pashmangshëm. E vetmja gjë që i lidh kombet e Evropës Lindore së bashku është sëmundja evropiane e gjuhëve, kulturave dhe historive të papajtueshme dhe të pakuptueshme reciprokisht. E vetmja gjë që ata kanë është frika, zakonisht e aktivizuar nga manipulimet evropiane, ruse ose, ndonjëherë, amerikane.

Nëse Evropa Lindore mund të bashkohet, ajo mund të ripërcaktojë historinë e shekullit të kaluar. Nëse nuk mundet, atëherë kam frikë se dinamika që përcaktoi vitet midis 1871 dhe 1945 do të rishfaqet. Nuk kam besim në efektivitetin e NATO-s apo Kombeve të Bashkuara. Evropa mbetet një çelës për botën, por Evropa ka qenë gjithmonë një vend i pamatur dhe i pakujdesshëm që paraqitet si një qytetërim. SHBA-të e kanë kaluar shekullin e kaluar duke dërguar të rinjtë e tyre në luftërat evropiane ose duke qëndruar roje në bazat e tyre. Tani, një ndryshim është i mundur. Si amerikan, unë personalisht do ta mirëprisja lehtësimin e ngarkesës sonë nga Evropa Lindore.

 

Fraksion.com