Çekia përqendrohet te armët në vend të automobilëve

Gjatë tridhjetë viteve të fundit, Republika Çeke është bërë vendi me prodhimin më të lartë në botë të automobilave për frymë. Viti 2024 ishte vit rekord: u prodhuan 1.4 milion automjete, një rritje prej gati 4% krahasuar me vitin e kaluar. Megjithatë, prodhimi ra ndjeshëm me 7.1% në tremujorin e parë të vitit 2025, kryesisht për shkak të kërkesës më të ulët në Evropën Perëndimore. Kjo, nga ana tjetër, lidhet me problemet e industrisë evropiane të automobilave, tranzicionin e ngadaltë drejt elektromobilitetit dhe tarifat doganore amerikane.

Ndërsa prodhimi i automjeteve po tkurret, industria e mbrojtjes po lulëzon. Gjatë tre viteve të fundit, fabrikat çeke të armëve e kanë zgjeruar masivisht prodhimin e tyre dhe i kanë shumëfishuar fitimet.

Sipas Ales Rodit të Qendrës për Analiza Ekonomike dhe të Tregut, pjesa e industrisë çeke të armatimit në ekonomi mund të rritet disa herë në vitet e ardhshme, nga niveli i saj aktual prej rreth një përqind të Produktit të Brendshëm Bruto (PBB). “Ne shohim potencial për këtë,” tha Rodi për Radion Çeke. “Ne shohim kërkesë në industrinë e armatimit për një dekadë ose edhe pesëmbëdhjetë vjet nga tani. Shohim depo bosh. Ajo që prodhojmë nuk arrijnë të ftohen dhe blihen.”

Industria e mbrojtjes si motor i ri ekonomik?

Danuse Nerudova, ish-rektore e Universitetit Mendel në Brno dhe anëtare e Komitetit të Buxhetit të Parlamentit Europian, mendon ngjashëm. “Industria e mbrojtjes mund të bëhet një motor i ri i ekonomive çeke dhe evropiane. Ajo mund të shfrytëzojë kapacitetet e furnizimit dhe fuqinë punëtore të liruara nga sektori i automobilave, të nxisë rritjen ekonomike dhe të forcojë sigurinë tonë në të njëjtën kohë”, tha Nerudova për DW.

Megjithatë, një tjetër ekonomist i shquar çek, Petr Zahradnik, është disi më skeptik. “Fabrikat çeke të armëve po jetojnë në një epokë të artë, është e vërtetë. Kapacitetet e tyre po zgjerohen, kompanitë çeke të mbrojtjes po zgjerojnë kapitalin e tyre në pjesët më të përparuara të botës”, tha për DW këshilltari i Komitetit Ekonomik dhe Social Evropian në Bruksel. Por: “Nuk mendoj se ata do ta zëvendësojnë sektorin e automobilave si forcën lëvizëse të ekonomisë çeke.” Dhe ai shton: “Gjithashtu nuk dua që prodhimi i armëve të zëvendësojë prodhimin civil.”

Republika Çeke: prodhues tradicional i armatimit

Zona që tani është Republika Çeke ka qenë qendër e prodhimit të armëve që para Luftës së Parë Botërore. Edhe midis dy luftërave botërore dhe më pas, Çekosllovakia ishte një nga prodhuesit dhe eksportuesit kryesorë të armëve në botë. Për një kohë të gjatë, eksportet e armëve përbënin rreth një të dhjetën e të gjitha eksporteve çekosllovake.

Midis viteve 1958 dhe 1989, Çekosllovakia prodhoi, për shembull, dhjetë mijë avionë luftarakë dhe stërvitorë. Sipas ekspertëve, armët çekosllovake ishin atëherë më të mirat në Bllokun Lindor dhe eksportoheshin në dhjetëra vende të botës.

Por kishte edhe një nevojë të brendshme, pasi Çekosllovakia kishte një ushtri të armatosur rëndë prej disa qindra mijëra vetësh në fund të viteve 1980 dhe shpenzonte deri në 20 përqind të buxhetit të saj shtetëror për mbrojtje.

Fundi i Traktatit të Varshavës dhe konfrontimit në Evropë, si dhe çarmatimi i përgjithshëm në fillim të viteve 1990, i cili u shoqërua me një ulje të konsiderueshme të buxhetit ushtarak, i prekën rëndë kompanitë çeke të mbrojtjes. Porosia e fundit e madhe e armëve në Çekosllovaki ishte një kontratë eksporti për 250 tanke çekosllovake T72 në Siri, e miratuar nga qeveria e parë jokomuniste në vitin 1991.

Ndarja pas shpërbërjes së Çekosllovakisë

Shpërbërja e Çekosllovakisë në dy shtete të veçanta në vitin 1992 çoi gjithashtu në një ndarje në industrinë e mbrojtjes: prodhimi i tankeve dhe makinerive të rënda mbeti kryesisht në Sllovaki, ndërsa industria e avionëve, prodhimi i armëve të lehta, municioneve, sistemeve të radarëve dhe, mbi të gjitha, armëve të vogla mbetën në Republikën Çeke.

Privatizimet jo gjithmonë të suksesshme, ulja e shpenzimeve çeke për mbrojtjen në një përqind të PBB-së, profesionalizimi dhe zvogëlimi i ushtrisë në vetëm rreth 20.000 ushtarë, të gjitha e kanë dobësuar ndjeshëm industrinë çeke të mbrojtjes.

Lufta në Ukrainë si faktor rritjeje

Pas pushtimit në shkallë të gjerë të Ukrainës fqinje nga Rusia në shkurt të vitit 2022, fabrikat çeke të armëve rritën prodhimin e tyre, shpesh me qindra përqind në vit. Në veçanti, prodhimi i municioneve, modernizimi i tankeve, prodhimi i automjeteve ushtarake, obusët vetëlëvizës, dronët, pajisjet e radarit dhe mitralozët e fishekët e famshëm në botë kanë përjetuar lulëzim që atëherë. Fabrika e avionëve Aero, krenaria e industrisë çeke të mbrojtjes, ka zhvilluar avionët e rinj luftarakë dhe stërvitorë Skyfox, i cili do të përdoret për të trajnuar pilotët luftarakë ukrainas të avionëve F-16.

Dyzet përqind e prodhimit të fabrikave çeke të armëve është e destinuar për Ukrainën, ku janë krijuar edhe ndërmarrje të përbashkëta. Në tërësi, deri në 90% e prodhimit eksportohet. Në të njëjtën kohë, megjithatë, blerjet nga ushtria çeke po rriten. Vitin e kaluar, shpenzimet çeke për mbrojtjen arritën në dy përqind të PBB për herë të parë. Kryeministri Petr Fiale ka njoftuar se kjo shifër duhet të arrijë në tre përqind brenda pak vitesh.

 

Fabrikat e armëve punësojnë mijëra punonjës

Dhe bumi do të vazhdojë në vitet në vijim. Prodhuesi i municioneve STV Group do të trefishojë prodhimin e municioneve të artilerisë së kalibrit të madh, me të cilat furnizon kryesisht Ukrainën, këtë vit në 100.000 copë. Grupi PBS gjithashtu planifikon të dyfishojë prodhimin e motorëve për raketa dhe dronë.

Numri i të punësuarve në kompanitë po rritet gjithashtu ndjeshëm. Vetëm Grupi STV planifikon të punësojë 1000 punonjës të tjerë. Sipas raportit të saj vjetor, kompania më e madhe çeke e mbrojtjes, Çekosllovak Group, e cila përveç prodhimit të municioneve zotëron edhe fabrikën e automjeteve ushtarake Tatra, tani punëson 14.000 vetë.

Për krahasim, grupi më i madh i automobilave, Skoda Auto, punëson rreth 20.000 njerëz në fabrikën kryesore në Mlada Boleslav.

Edhe fitimet e pronarëve privatë të kompanive të mbrojtjes po rriten: Pronari i Çekosllovak Group, Michal Strnad, ka më shumë se dyfishuar asetet e tij që nga viti i kaluar, nga 129.5 miliardë krona (rreth 5 miliardë euro) në 230.5 miliardë krona (rreth 9 miliardë euro). Prodhues të tjerë të mëdhenj çekë të armëve përjetuan një zhvillim të ngjashëm vitin e kaluar./DW