Përfundimi i negociatave me Iranin

Me një krizë pasardhëse që po afrohet, Teherani është i dëshpëruar për lehtësimin e sanksioneve.

Nga Kamran Bokhari

Diplomacia e administratës Trump me Iranin ka të bëjë shumë më tepër se mospërhapja bërthamore. Çfarëdo që të ndodhë do të ketë implikime masive për Teheranin në një kohë kur regjimi është në prag të një tranzicioni kritik të lidershipit. Në shumë mënyra, bisedimet SHBA-Iran janë shumë më të vështira sesa përpjekjet për t’i dhënë fund luftës Rusi-Ukrainë. Pavarësisht nga rezultati i tyre, negociatat SHBA-Iran do të riformësojnë Lindjen e Mesme dhe do të jehojnë në të gjithë Euroazinë.

Më 15 prill, i dërguari special i presidentit amerikan Donald Trump për Lindjen e Mesme, Steve Witkoff, i bëri thirrje mediave sociale që Irani të eliminojë programin e tij të pasurimit bërthamor. Një ditë më parë, pas një takimi me ministrin e jashtëm të Iranit në Oman, ai i kishte thënë Fox News se administrata kërkonte vetëm kufizime në aftësitë pasuruese të Iranit, jo çmontimin e plotë. Ky ndryshim retorik erdhi pas një takimi të diskutueshëm në Shtëpinë e Bardhë që përfshinte Witkoff, Zëvendës Presidentin JD Vance, Sekretarin e Shtetit Marco Rubio, Sekretarin e Mbrojtjes Pete Hegseth, këshilltarin e sigurisë kombëtare Mike Waltz dhe drejtorin e CIA-s John Ratcliffe. Sipas një raporti të Axios, Vance, Hegseth dhe Witkoff favorizojnë kompromisin për të siguruar një marrëveshje, ndërsa Rubio dhe Waltz kërkojnë shpërbërjen e plotë.

Mosmarrëveshja brenda Shtëpisë së Bardhë të Trump reflekton tensione më të thella strategjike. Së pari, një marrëveshje që tani për tani kufizon pasurimin nuk do të eliminonte rrezikun që Irani të kalojë pragun bërthamor me kalimin e kohës. Inspektorët e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike mund të bëjnë vetëm kaq shumë për të monitoruar aktivitetet e një regjimi të vendosur për të armatosur teknologjinë bërthamore. Propozimet për inspektorët amerikanë nuk janë praktike duke pasur parasysh gati gjysmë shekullin e armiqësisë midis dy kombeve.

Për më tepër, opsioni ushtarak mbetet në tryezë, por bie ndesh me qëllimin e deklaruar të Trump për të shmangur “luftërat e përhershme”, veçanërisht në Lindjen e Mesme – rajoni më i paqëndrueshëm në planet. Më e rëndësishmja, sistemi ndërkombëtar është tashmë i paqëndrueshëm pasi administrata Trump rishikon politikën e jashtme të SHBA. Gjëja e fundit që dëshiron Uashingtoni është që të thithet përsëri në Lindjen e Mesme – siç ishin shumë administrata të mëparshme – në vend që të fokusohet në mënyrat për të kundërshtuar rritjen gjeoekonomike dhe teknologjike të Kinës.

Shmangia e luftës është edhe më kritike për Iranin. Republika Islamike është në pikën e saj më të dobët që nga viti 1979. Ekonomia e saj është në rrënim dhe pakënaqësia publike është në nivelin më të lartë të të gjitha kohërave. Një sulm i SHBA-së ka të ngjarë të shkatërrojë objektet bërthamore të Iranit dhe mund të çojë në rënien përfundimtare të vetë regjimit.

Kur arriti marrëveshjen bërthamore të vitit 2015 me administratën e Obamës, Teherani shpresonte se kishte gjetur një ekuilibër midis politikës së tij të jashtme ambicioze dhe përmbajtjes së mospajtimit në vend. Ai u shpërdorua nga ky nocion kur administrata e parë e Trump e anuloi marrëveshjen në 2018 në vend të “presionit maksimal”. Irani u përpoq të ringjallte marrëveshjen gjatë administratës së Bidenit, por Shtëpia e Bardhë e konsideroi atë shumë toksike politikisht.

Pastaj gjërat u përkeqësuan. Irani pagoi një çmim të madh për mbështetjen e Hamasit pas sulmit të befasishëm të grupit ndaj Izraelit më 7 tetor 2023. Një vit më vonë, forcat izraelite shkatërruan udhëheqjen e Hezbollahut, grupi kryesor në rrjetin rajonal të përfaqësuesve të Iranit, dhe shkatërruan aftësitë e tij sulmuese. Rrjedhimisht, dhe më pak se dy muaj më vonë, Teherani humbi një tjetër aleat kur regjimi i Asadit në Siri u shemb. I privuar nga përfaqësuesit e tij në Levant, Irani kishte pak mundësi për t’iu përgjigjur një ofensive izraelite kundër rrjetit të tij dhe për të goditur drejtpërdrejt Izraelin, vetëm për të ekspozuar më tej dobësitë e tij të thella kur sulmet hakmarrëse izraelite neutralizuan një pjesë të konsiderueshme të mbrojtjes së tij ajrore. Përçarjet brenda regjimit iranian u zgjeruan. Nga mbikëqyrja e një sfere të afërt që shtrihet në Mesdheun Lindor, Teherani tani po mbron kontrollin e tij mbi Irakun.

Regjimi gjithnjë e më jofunksional i Iranit nuk mund të shpresojë të vazhdojë të shtypë mospajtimin publik për shumë më gjatë. Çdo ditë që kalon, sundimi i Udhëheqësit Suprem Ayatollah Ali Khamenei – i cili ka udhëhequr Republikën Islamike për 36 nga 46 vitet e saj dhe që mbush 86 vjet këtë muaj – i afrohet fundit. Sapo Khamenei të dalë jashtë skenës, ushtria – vetë e ndarë mes Korpusit ideologjik të Gardës Revolucionare Islamike dhe Arteshit më profesionist (forcat e armatosura të rregullta) – ka të ngjarë të zëvendësojë klerin si bërthamën e regjimit. Një marrëveshje e brishtë, për të thënë të paktën. Më e rëndësishmja, Teherani duhet të shmangë një situatë ku vdekja e Khameneit bëhet një pikë grumbullimi për një kryengritje publike, ndërsa vendi kalon në një marrëveshje të re dhe të vështirë për ndarjen e pushtetit. Kështu, Iranit i duhet pak kohë nga sanksionet në mënyrë që të mund të përmirësojë situatën e brendshme ekonomike dhe politike përpara se të fillojë kriza e trashëgimisë.

Ruajtja e regjimit ka qenë gjithmonë qëllimi kryesor i Republikës Islamike. Ajo kurrë nuk ka lëvizur përtej mënyrës së mbijetesës, sepse ideologjia e saj nuk u përhap kurrë brenda vendit. Kriza e legjitimitetit të saj u ndërlikua nga dështimi i saj për të ndërtuar një ekonomi të qëndrueshme – një rezultat i qëndrimit të saj revizionist dhe konfrontimit të përhershëm me SHBA-në dhe rajonin më të gjerë. Që nga viti 2002, Teherani ka përdorur programin e tij bërthamor për të nxjerrë lehtësim të kufizuar të sanksioneve. Kjo strategji tani ka goditur një mur. Irani ka humbur ndikimin. Është më e dëshpëruar se kurrë, por çdo paraqitje e dorëzimit mund të shkaktojë shpërbërjen e regjimit. Kjo është arsyeja pse negociatat SHBA-Iran nuk kanë të bëjnë vetëm me krijimin e një marrëveshjeje, siç është rasti me diplomacinë SHBA-Rusi.

Uashingtoni është i ndarë në lidhje me qëllimin dhe kushtet e një marrëveshjeje, por mosmarrëveshja në Teheran është shumë më e keqe. Realitetet gjeopolitike e pengojnë Iranin të largohet. Por moskoherenca e brendshme e regjimit dhe potenciali për perceptim të gabuar ngrenë rrezikun që Irani të bëjë llogaritjen e gabuar. Një dështim i diplomacisë ka të ngjarë të çojë në luftë.

Ndërkohë negociatat teknike dhe politike do të ecin ngadalë. Në një skenar të rastit më të mirë, një zgjidhje e negociuar do të bllokonte rrugën e Iranit drejt armëve bërthamore në këmbim të lehtësimit të kufizuar të sanksioneve. Por çfarëdo që të ndodhë, mjedisi strategjik i Iranit është në prag të ndryshimit dramatik.

Fraksion.com