Adam Smith, Ekonomia, Financa dhe Gjeopolitika

Nga George Friedman 

Adam Smith përcaktoi se si mendojmë për tregjet e lira. Parimi i tij udhëzues ishte, në mënyrë të famshme, dora e padukshme – një forcë mistike ose dora e Zotit, por ideja se ndjekja e interesave individuale në jetën ekonomike do të prodhonte në mënyrë të pashmangshme një ekonomi të optimizuar dhe të parashikueshme. Teoria bazohej në supozimin se individët ishin racionalë në kuptimin e nevojave të tyre dhe rrjedhimisht në veprimet e tyre ekonomike. Prandaj, ndërhyrja e qeverisë do të prishte funksionimin e marrëdhënieve ekonomike natyrore. Për Smith, asnjë ndërhyrje gjithëpërfshirëse dhe ose e qëllimshme në tregun e lirë nuk mund të optimizonte rezultatin e ekonomisë; optimizimi arrihet vetëm nëpërmjet lirisë së veprimit. Së bashku, veprimet individuale racionalizuan sistemin, e çuan shoqërinë përpara dhe, më e rëndësishmja, siguruan parashikueshmëri të tillë që tekat irracionale të pak njerëzve kishin pak ndikim në të gjithë.

Problemi – një për të cilin Smith ishte shumë i vetëdijshëm – ishte se njerëzit ishin pjesë e kombeve dhe se ekonomitë vareshin nga qëndrueshmëria e kombeve. Dëshira e qytetarëve për të maksimizuar pasurinë e tyre i shtyn kombet, por pasuria është vetëm një dimension i një kombi. Pasionet e brendshme brenda kombeve – dallimet në rajonet gjeografike, vlerat kulturore ose nivelet arsimore – ndezin tensione brenda kombeve që dobësojnë dorën e padukshme sepse pasuria mund të grumbullohej në atë mënyrë që mund të formoheshin klasa që do të përdornin pushtetin politik për të prishur tregun e lirë. Por Smith ishte i vetëdijshëm se pabarazia në rezultatet ekonomike mund të destabilizonte kombin dhe kështu të dobësonte ekonominë. Ai kurrë nuk e trajtoi problemin se si të stabilizohej një sistem nëse pasuria e kombeve përqendrohej në duart e pak njerëzve. Kombet mund të jenë të pasura, por qytetarët e tyre mund të jenë të varfër. Kështu ekonomia e përzier funksionoi me shtetin duke manipuluar ekonominë, duke pranuar një përçarje të dorës së padukshme në favor të ruajtjes së stabilitetit të shtetit.

Kishte një problem të dytë për të cilin Smith ishte i vetëdijshëm: jeta ekonomike, sado kritike të jetë, ishte vetëm një dimension i pasurisë së kombeve. Dimensioni tjetër ishte siguria kombëtare. Qytetarët individualë dëshirojnë pasurinë dhe sigurinë, dhe megjithëse nuk duan të dorëzohen as, ata janë në fakt e njëjta gjë. Luftërat dhe konfliktet më të vogla u ndezën gjatë gjithë jetës së Smithit, ashtu si edhe mosmarrëveshjet më pak të dhunshme. Aftësia e kombeve për t’u mbrojtur nga grabitja e kombeve të tjera ishte po aq pjesë e gjendjes njerëzore sa edhe e mirëqenies ekonomike. Në të vërtetë, siguria kombëtare ishte themeli i ekonomisë dhe rrjedhimisht i dorës së brendshme të padukshme. Siguria kombëtare ishte një ndërhyrje e pashmangshme në tregun e lirë; burimet ekonomike duhej të nxirreshin nga ekonomia për të ndërtuar ushtri që mund të mbronin tregun e lirë. Nga ana tjetër, ekonomia ishte themeli i sigurisë kombëtare sepse siguronte burimet për një ushtri të armatosur, megjithëse vetë pasuria është arma e vërtetë. Ky ishte, siç e kuptoi Smith, paradoksi i tregut të lirë. Dora e padukshme maksimizonte pasurinë e kombeve, por kombi varej nga qeveria për të ndërhyrë në tregun e lirë për të garantuar sigurinë kombëtare dhe për të ndërtuar pasurinë e kombeve duke dominuar ose pushtuar vende të tjera. Si në të gjitha teoritë, realiteti është një prani e pakëndshme.

Ne mund ta zbatojmë këtë në gjeopolitikë. Në gjeopolitikë, aktorët kryesorë janë kombet, jo individët, megjithëse çdo komb përmban individë që kanë interesa të ndryshme me rezultate të ndryshme. Kjo krijon strese të brendshme politike, të fuqizuara pjesërisht nga interesa të ndryshme ekonomike. Shkalla në të cilën kombi i menaxhon këto forca politike kontribuon në fuqinë e kombeve në marrëdhëniet ndërkombëtare.

Gjeopolitika qeveriset edhe nga një dorë e padukshme. Çdo komb kërkon siguri dhe pasuri, dhe çdo komb përdor armë ushtarake dhe ekonomike për të arritur sigurinë. Në këtë, çdo komb ka interesat e veta, dhe në ndjekjen e tyre, kombet përplasen dhe bashkëpunojnë ashtu siç bëjnë bizneset ose individët. Procesi është po aq efikas për kombin sa edhe për individët. Kërkimi intensiv i individëve për pasuri rrit sigurinë e tyre duke dobësuar të tjerët, por, në tërësi, ndërton pasurinë e kombeve. Konkurrenca ndërmjet kombeve kalon nëpër faza bashkëpunimi dhe lufte. Ekziston një ndryshim thelbësor në natyrën e ndjekjes së interesit dhe agonive të tij, por parimi është i njëjtë. Kombet mund të bashkëpunojnë nga koprracia dhe mund të bëjnë që kombet e tjera të trembin njëri-tjetrin, siç bëjnë individët, por shkalla dhe pasojat e fateve kombëtare përcaktojnë pasurinë e kombeve dhe pasurinë e individëve në ato kombe.

Ashtu si ekonomia mund të kuptohet më së miri duke e depersonalizuar atë, po ashtu mundet edhe gjeopolitika, me përjashtim të faktit se ka shumë më shumë njerëz në një ekonomi sesa ka në kombe në sistemet gjeopolitike. Kjo i bën marrëdhëniet ndërkombëtare më të parashikueshme sepse ka më pak lojtarë dhe interesa për të modeluar dhe sepse nevojat dhe frika e tyre janë më transparente se ato të miliona qytetarëve. Por çështja thelbësore është se ekonomia dhe financat janë komponentë të sigurisë kombëtare, thelbësore, por jo gjithmonë për momentin, diçka, mirëqenia e së cilës është përparësia. Në çdo rast, është e parashikueshme.

Modeli i ekonomisë ndërkombëtare me të cilin jemi mësuar doli nga Lufta e Ftohtë. Komponenti ekonomik përfitoi nga Uashingtoni. Rusia ishte e varfër dhe kishte humbur shumë më tepër se Shtetet e Bashkuara në Luftën e Dytë Botërore, ndërsa SHBA-ja ishte e pasur dhe e pasuruar më tej nga lufta. Fuqia ushtarake ishte e rëndësishme, por fuqia ekonomike ishte në duart e SHBA-së, e cila formësoi sigurinë e saj ekonomike kombëtare për të fituar fuqi globale. Ajo përdori marrëdhëniet tregtare për të rindërtuar Evropën për të mirën e saj dhe në betejën e përfaqësuar që pasoi për të ashtuquajturën Bota e Tretë, mori një pjesë të madhe të territoreve perandorake të mbajtura më parë nga Evropa. Ishte një mjet i fuqishëm që ishte i domosdoshëm nga dora e padukshme e gjeopolitikës dhe ishte gjithashtu i parashikueshëm.

Fundi i Luftës së Ftohtë, i vërtetuar nga rezultati i luftës në Ukrainë, ka ndryshuar status quo-në. Vështirësia e SHBA-së ndaj Evropës po merr fund, ashtu si edhe shqetësimi i saj për Botën e Tretë. Kjo krijon shqetësim masiv brenda Shteteve të Bashkuara; komponenti ekonomik i dorës së padukshme ishte formuar nga logjika e një epoke gjeopolitike që tashmë është vjetëruar. Dhe ndërsa realitetet gjeopolitike ndryshojnë, po ashtu ndryshojnë edhe realitetet ekonomike. Rënia e shqetësimit për ekonominë si armë në mënyrë të parashikueshme riformëson realitetin ekonomik të SHBA-së, duke rezultuar në kaos politik. Sistemi ekonomik varet nga rregullat. Ndryshimet gjeopolitike ndryshojnë rregullat.

Adam Smith nuk ishte i interesuar për personalitete individuale dhe shumë biznesmenë të mëdhenj ishin të çuditshëm dhe të paparashikueshëm. Ata lulëzuan në kohë kaotike. Po kështu, politikanët në momente gjeopolitike duket se shkelin normat, pasi edhe normat e vjetra janë të vjetruara.

Nocioni i Smithit për dorën e padukshme është i zbatueshëm jo vetëm për ekonominë, por edhe për gjeopolitikën, me kohë ndryshimi të thellë që gjeneron shqetësim dhe zemërim midis dhe brenda kombeve. Modeli i Smith funksionon për ekonominë brenda kombeve dhe merr një formë të ndryshme nga ekonomia midis kombeve. Por parimet e interesit dhe dora e padukshme mbeten udhërrëfyes të dobishëm.

Fraksion.com