Ndarja e barrës: Si Polonia dhe Gjermania po e zhvendosin numrin për shpenzimet evropiane të mbrojtjes

Mjedisi i sigurisë në Evropë ka ndryshuar. Ndërsa Rusia zhvillon luftën e saj të agresionit kundër Ukrainës dhe vazhdon të kërcënojë paqen dhe stabilitetin e kontinentit evropian, angazhimet e fundit radikale të Polonisë dhe Gjermanisë për rritjen e shpenzimeve të mbrojtjes nxjerrin në pah sesi fuqitë evropiane të NATO-s po përballen me sfidën dhe po punojnë për të përmirësuar ndarjen më të drejtë të barrës brenda Aleancës. Duke vazhduar të premtojnë fonde shtesë për forcat e tyre të armatosura, të ofrojnë mbështetje për Ukrainën dhe të përdorin instrumente financiare për të zhbllokuar fondet e reja të mbrojtjes, Gjermania dhe Polonia po demonstrojnë se si Evropa po i jep përparësi mbrojtjes së kontinentit, me mbështetjen e Aleatëve Kanada dhe SHBA. Në të vërtetë, pothuajse të 32 aleatët e NATO-s po rrisin tani buxhetet e tyre të mbrojtjes, duke njohur rëndësinë e mbrojtjes kolektive në këto kohë të pasigurta. Lufta në Ukrainë ka vënë në provë unitetin e Aleancës, por NATO po shfaqet si më e fortë, më e drejtë dhe më e gatshme se kurrë për të mbrojtur paqen dhe prosperitetin për të gjithë qytetarët e saj.

Qëndrimi mbrojtës i vendeve anëtare të NATO-s, i cili tashmë ishte zhvendosur në mënyrë dramatike pas vitit 2014, u përshpejtua në mënyrë të pakthyeshme në vitin 2022 me pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës nga Rusia. Trendi i rritjes së shpenzimeve të mbrojtjes është dëshmuar në të gjithë Aleancën, megjithatë, ai ka qenë veçanërisht i fortë në vendet më afër krahut lindor të NATO-s, pasi Evropa e ka njohur detyrimin e saj për të ndarë në mënyrë më të drejtë barrën financiare të mbrojtjes së vetvetes.

Brenda kësaj paradigme të re, Polonia dhe Gjermania përfaqësojnë dy shembuj të vendeve evropiane që po i afrohen kësaj sfide duke siguruar fonde të konsiderueshme të mbrojtjes në mënyra të ndryshme por po aq efektive.

 

Po pse Europa dhe NATO po riarmatosen?

 

Pas pushtimit të paligjshëm dhe të paprovokuar të Ukrainës nga Rusia, anëtarët evropianë të NATO-s kanë përjetuar një rilindje kur bëhet fjalë për rritjen e shpenzimeve të mbrojtjes. Ky fenomen është përshpejtuar më tej në muajt e parë të vitit 2025, duke nënvizuar se kontinenti evropian është i gatshëm të kujdeset më shumë për sigurinë e tij, duke i dhënë njëfarë lehtësimi SHBA-së, e cila tradicionalisht ka qenë kontribuesi kryesor financiar i Aleancës.

Ky trend nuk ka të bëjë vetëm me fjalët, por është i vëzhgueshëm në mënyrë empirike. Asnjëherë më parë më shumë vende nuk kanë shpenzuar të paktën 2% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) për mbrojtje. Sot, 23 aleatë të NATO-s, më shumë se dy të tretat, kanë arritur objektivin e shpenzimeve të vendosur në 2014, me disa që e tejkalojnë atë me mbi 1%. Siç deklaroi kohët e fundit Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Mark Rutte, mjedisi i ndryshuar i sigurisë do të kërkojë që ky nivel investimi të shkojë akoma më tej, por me këtë vrull në rritje, kjo ambicie tingëllon më pak si një propozim i largët dhe më shumë si një objektiv realist.

Rritja e shpenzimeve të mbrojtjes brenda NATO-s, megjithatë, nuk filloi në vitin 2024, madje as në vitin 2022. Ajo filloi më shumë se një dekadë më parë në 2014, kur Rusia aneksoi ilegalisht dhe brutalisht territorin sovran ukrainas të Krimesë, si dhe pjesë të rajoneve të Donetsk dhe Luhansk. Në atë kohë, numri i aleatëve që përmbushnin udhëzimin 2% të NATO-s (i cili u ra dakord zyrtarisht në Samitin e NATO-s në Uells të njëjtin vit) ishte vetëm tre. Kthimi i viteve të shpenzimeve në rënie të mbrojtjes në Evropë erdhi si një përgjigje e nevojshme ndaj retorikës agresive dhe luftarake të Rusisë dhe shpërfilljes së pakët për rendin ndërkombëtar të bazuar në rregulla.

Pavarësisht humbjeve të mëdha dhe përfitimeve minimale taktike, Rusia deri më tani po vazhdon luftën e saj të agresionit kundër Ukrainës dhe po tregon interes të kufizuar për t’i dhënë fund luftës ose për të negociuar një paqe të drejtë dhe të qëndrueshme. Moska po shpenzon 7 deri në 8% të PBB-së së saj për shpenzimet ushtarake; një e treta e buxhetit të shtetit të Rusisë dhe niveli më i lartë që nga Lufta e Ftohtë. Në të njëjtën kohë, vendet e NATO-s po përballen me kërcënimin e vazhdueshëm të sulmeve hibride, domethënë akte agresive nga aktorë armiqësorë (siç është Rusia, por jo ekskluzivisht) që bien pak nën pragun e luftës kinetike. Këto përfshijnë sabotimin e infrastrukturës kritike, sulmet kibernetike, spiunazhin politik dhe ekonomik, tentativat për vrasje, fushatat propagandistike dhe kërcënimet e tjera të informacionit, si dhe armatimin e flukseve të migracionit. Çdo evropian, qoftë me vetëdije apo jo, ka qenë viktimë e akteve të tilla armiqësore dhe në mungesë të mjeteve diplomatike të reagimit, qeveritë evropiane pranojnë se rritja e shpenzimeve të mbrojtjes dhe bashkëpunimi më i madh në NATO janë thelbësore për ta mbajtur Evropën të sigurt.

 

Polonia, shembull të fortë për vendet evropiane për shpenzimet e mbrojtjes

 

Pas pushtimit rus në shkallë të plotë të Ukrainës dhe agresionit të saj të vazhdueshëm, Polonia është vendosur shpejt si një kampione e ndarjes së barrës brenda NATO-s, duke premtuar burime dhe aftësi të rëndësishme për të ndihmuar në forcimin e Aleancës. Varshava ka rritur shpenzimet e mbrojtjes nga 2.7% e PBB-së në 2022 në 4.2% në 2024 dhe kjo parashikohet të rritet në 4.7% në 2025. Në këtë mënyrë Polonia po jep një shembull të fortë për vendet e tjera evropiane kur bëhet fjalë për nderimin e angazhimit të NATO-s për shpenzimet e mbrojtjes. Megjithatë, duhet theksuar se rruga për sigurimin e shpenzimeve më të mëdha të mbrojtjes është e ndryshme për çdo vend. Ai ndikohet shumë nga situata aktuale politike dhe ekonomike, demografia, roli i ushtrisë në kontekstin e brendshëm, si dhe faktorë të tjerë kulturorë. Në rastin e Polonisë, mbështetja për shpenzime më të mëdha të mbrojtjes ishte një përpjekje unanime, apolitike, e rënë dakord nga një shumicë komode prej 76.6% të polakëve (që nga prilli 2022). Agresioni rus ka çuar në një frikë të dukshme në mesin e popullatës polake se një konflikt në shkallë të plotë mund të përhapet në vendin e tyre. Ajo që është po aq interesante është se mbështetja për forcimin e ushtrisë nuk është zvogëluar me kalimin e kohës, pasi lufta në Ukrainë vazhdon, por përkundrazi ka mbetur e lartë, duke arritur në 72,9 % në nëntor 2024. Edhe pas ndryshimit të pushtetit pas zgjedhjeve të përgjithshme polake në 2023, shpenzimet e mbrojtjes u mbajtën (dhe madje u rritën) dhe kontratat ekzistuese të mbrojtjes u respektuan. Si rezultat i historisë së saj dhe të kuptuarit të kërcënimeve bashkëkohore, popullsia e Polonisë ka treguar një nga nivelet më të larta të mbështetjes për anëtarësimin në NATO në të 32 aleatët. Megjithëse Polonia mund të mos jetë shpenzuesi kryesor i NATO-s në terma të pastër financiarë, nga të gjithë aleatët e NATO-s, ajo shpenzon përqindjen më të lartë të PBB-së së saj për shpenzimet e mbrojtjes.

Një rritje kaq e madhe e fondeve i ka lejuar Polonisë të nisë programin më ambicioz të modernizimit ushtarak që nga rënia e Perdes së Hekurt. Për të përballuar kërkesat financiare të këtyre planeve, u prezantua një mekanizëm i dedikuar ekstra-buxhetor për të plotësuar buxhetin vjetor të Varshavës. Nga 4.7% e PBB-së e dedikuar për mbrojtjen, vetëm 3% në fakt vjen nga grupi i Ministrisë së Mbrojtjes Kombëtare. Pjesa e mbetur prej 1.7% vjen nga Fondi ekstrabuxhetor i Mbështetjes së Forcave të Armatosura. Fondi menaxhohet nga Banka Kombëtare për Zhvillim në pronësi të shtetit, me burimin kryesor të fondeve që vijnë nga emetimi i obligacioneve. Ky lloj mekanizmi financimi ka disa të meta, si mungesa e mbikëqyrjes së drejtpërdrejtë parlamentare dhe vështirësitë e mundshme në shitjen e obligacioneve. Megjithatë, deri më tani është dëshmuar të jetë një mjet efektiv për rritjen e shpejtë të buxhetit të mbrojtjes, ndër të tjera, duke thjeshtuar marrjen e kredive nga bankat e huaja të investimeve.

Falë këtyre fondeve, vetëm në vitin 2024, Ministria e Mbrojtjes Kombëtare e Polonisë arriti të nënshkruajë mbi 130 kontrata me një vlerë totale prej 35.2 miliardë euro. Nëse shohim listën e gjerë të sistemeve të blera në tre vitet e fundit, modeli bëhet i dukshëm: një qasje e zgjuar, me tre drejtime për të rritur shpejt aftësitë, por edhe për të siguruar elasticitet për vitet në vijim. Pika e parë përbën “blerjet emergjente”. Këto ishin blerje të bëra për të zëvendësuar shpejt sistemet që i furnizoheshin Ukrainës, duke lënë kështu një boshllëk në arsenalin e Polonisë. Për këto, koha e dorëzimit të shpejtë ishte e një rëndësie të madhe, me transferimin e teknologjisë ose çmimin e konsideruar si kriter dytësor. Për shembull, donacione të mëdha të tankeve të prodhimit sovjetik (T-72, PT-91) u kompensuan nga K2 Black Panthers dhe tanket e rinovuar M1A1 Abrams. Në mënyrë të ngjashme, për të mbushur boshllëqet e lëna nga transferimi i avionëve luftarakë MiG-29 dhe aeroplanëve AHS Krab 155 mm, u blenë avionë koreanë FA-50 dhe aviatorë K9 Thunder.

Një degë e dytë ishin ‘mundësuesit e teknologjisë’, ose blerjet e mëdha që, si pjesë përbërëse e tyre, përfshinin transferim të rëndësishëm teknologjie. Qëllimi i blerjes së teknologjisë së prodhimit dhe mirëmbajtjes për industrinë polake të mbrojtjes ishte të lejonte krijimin e kapaciteteve të reja brenda vendit, duke lejuar kështu riparimet, modifikimet dhe madje edhe modernizimin e kufizuar që të kryheshin në Poloni, në vend që të duhej të dërgohej një sistem përsëri në vendin e tij të origjinës. Në rastin e disa kontratave, blerja e këtyre teknologjive inovative shkoi aq larg sa të sigurohej që prodhimi i komponentëve kritikë të zhvendosej në kompani brenda territorit polak. Këto kontrata, ndonëse të shtrenjta, u parashikuan të jepnin përfitime afatgjata, si autonomia strategjike e sektorit të mbrojtjes në pronësi të shtetit, pjesa më e madhe e të cilit është e konsoliduar rreth Grupit Polatik të Armatimeve.

Pika e tretë u përqendrua tërësisht në industrinë vendase të mbrojtjes, si në pronësi shtetërore ashtu edhe private. Qeveria polake është zotuar të shpenzojë 50% të fondeve për modernizimin teknik për të blerë ekskluzivisht pajisje të prodhimit polak. Kjo qasje promovon qëndrueshmërinë e zinxhirit të furnizimit, por më e rëndësishmja, siguron fonde shumë të nevojshme për kërkimin dhe zhvillimin – një zonë e cila më parë ishte nënfinancuar ndjeshëm.

 

Gjermania, vendim strategjik e historik për t’u riarmatosur për luftime moderne

 

Gjermania është një vend tjetër, qëndrimi mbrojtës i të cilit ka ndryshuar rrënjësisht pas fillimit të luftës në shkallë të gjerë në Ukrainë. Pothuajse menjëherë pas fillimit të pushtimit brutal të Rusisë, qeveria në Berlin mori një vendim strategjik historik për të riarmatosur me shpejtësi Bundeswehr-in, duke e bërë atë më të shkathët dhe më të përshtatshëm për luftime moderne. Kjo ndodhi pavarësisht pengesave buxhetore, politike dhe kulturore unike për Gjermaninë, e cila më parë kishte kufizuar shpenzimet e mbrojtjes. Ashtu si në Poloni, rritja e shpenzimeve u mbështet nga një mbështetje e gjerë popullore (61% në mesin e vitit 2023), por procesi në fund nuk ishte as i shpejtë dhe as i lehtë. Për ta bërë të mundur, u ndërmorën disa hapa më të vegjël në harkun e tre viteve. Hapi i parë ndodhi që në qershor 2022, kur u krijua një fond i dedikuar një herë në vlerë prej 100 miliardë eurosh. Qëllimi i tij ishte të zëvendësonte pajisjet ushtarake më të vjetruara të Gjermanisë dhe të mbulonte nevojat më urgjente që ishin identifikuar nga Shtabi i Përgjithshëm Gjerman. Fondet shkuan gjithashtu për kompensimin e Bundeswehr-it për mbështetjen e tij të gjerë ndaj Kievit në formën e furnizimit me armë dhe pajisje. Shumë nga sistemet e ofruara nga Berlini janë ende kritike për përpjekjet e Ukrainës dhe përfshijnë, ndër të tjera, sistemet e mbrojtjes ajrore Patriot dhe IRIS-T, si dhe tanket Leopard. Berlini vlerëson se vetëm në vitin 2024, ndihma ushtarake për Ukrainën arriti në 7.1 miliardë euro.

Që atëherë, Gjermania ka blerë një sërë sistemesh të reja, shumë në përputhje me mësimet e nxjerra nga konflikti në Ukrainë. Në vitin 2022, Luftwaffe konfirmoi një porosi për luftëtarët F-35A dhe helikopterët CH-47F Chinook nga SHBA, si dhe sistemet e mbrojtjes ajrore Skyranger 30. Në vitin 2024, Bundeswehr  nënshkroi një marrëveshje kornizë me Rheinmetall për municion 155 mm me vlerë 8.5 miliardë euro. Kjo është vetëm një përzgjedhje e vogël e dhjetëra kontratave të nënshkruara në tre vitet e fundit. Në fakt, në vitin 2024, Bundestagu miratoi 97 blerje të mbrojtjes me një vlerë totale prej 45 miliardë eurosh.

Në të njëjtën kohë, qeveria në Berlin ka punuar pa u lodhur për të futur disa masa më fikse dhe afatgjata për t’u siguruar që Bundeswehr-i të ketë financim adekuat në vitet e ardhshme. Kjo është materializuar në një rritje të shpenzimeve të përgjithshme të mbrojtjes, duke u rritur nga 1.38% e PBB-së në 2022 në 2% të PBB-së në 2024. Në shkurt 2024, ministri i Mbrojtjes Boris Pistorius njoftoi se Gjermania mund të rrisë edhe më tej shpenzimet ushtarake – nga 2% në deri në 3.5% të PBB-së. Në fillim të vitit 2025, u parashtruan disa iniciativa shtesë novatore që do të transformojnë forcat e armatosura gjermane për dekadat e ardhshme, të cilat janë miratuar së fundmi nga të dy dhomat e Bundestagut, duke u bërë kështu ligj. Sipas legjislacionit të ri të paraqitur nga Friedrich Merz, lideri i partisë së shumicës CDU dhe kancelari i ardhshëm i mundshëm i Gjermanisë, çdo shpenzim i mbrojtjes mbi 1% të PBB-së së Gjermanisë do të përjashtohet nga kufizimet e huamarrjes të futura në kushtetutën gjermane në fillim të viteve 2000. Për më tepër, do të krijohet një fond i dedikuar prej 500 miliardë eurosh, duke lejuar investime të konsiderueshme në projekte dhe infrastrukturë të gjelbër, duke përfshirë ato me përdorim të dyfishtë ushtarak dhe civil./MG

 

Fraksion.com