Me rivalin e tij kryesor në burg, Erdogan e kthen Turqinë në një “autokraci të supozuar”

Përballë protestave masive në një shkallë të paparë në më shumë se një dekadë, qeveria turke ka kërcënuar me më shumë arrestime dhe një ndalim të zgjatur të tubimeve në Ankara. Turqit kanë dalë në rrugë çdo ditë për të denoncuar burgosjen e kryebashkiakut të Stambollit Ekrem Imamoglu, arrestimi i të cilit sinjalizon kulmin e më shumë se dhjetë viteve të regresionit demokratik në vend.

Përmasat e protestave e kanë bërë qeverinë turke gjithnjë e më të tensionuar. Pas gjashtë netësh tubimesh të njëpasnjëshme në disa qytete anembanë vendit duke denoncuar burgosjen e kryebashkiakut të Stambollit Ekrem Imamoglu, autoritetet njoftuan arrestime të reja të martën dhe ndalimi i tubimeve është zgjatur deri më 1 prill.

“Mos prishni qetësinë e bashkëqytetarëve tanë me provokimet tuaja”, tha presidenti Recep Tayyip Erdogan për politikanin e opozitës, të cilin e konsideron përgjegjës për dhunën.

Erdogan i ka quajtur protestat si “terrorizëm i rrugës”.

Ndalimi i zgjatur i Turqisë tani zbatohet për tre qytetet më të mëdha të vendit – Stambollin, Izmirin dhe kryeqytetin Ankara – ndërsa numri i fundit i arrestimeve qëndron në afro 1500.

Midis të arrestuarve janë shtatë gazetarë, duke përfshirë një fotograf të AFP, i cili u akuzua nga autoritetet për pjesëmarrje në një tubim të paligjshëm. AFP e ka dënuar burgimin si “të papranueshëm” dhe ka kërkuar lirimin e tij të menjëhershëm.

Studentët thanë se do të vazhdojnë me protesta edhe pse Partia Popullore Republikane (CHP) e Imamoglu në një ndryshim taktike të mërkurën, tha se nuk do të bëjë thirrje për protesta jashtë Bashkisë së Stambollit.

“Ne jemi dëshmitarë të vendosjes së të gjithë taktikave represive, me ndalime të demonstratave, kufizime në mediat sociale dhe ndalim të kanaleve televizive që transmetojnë imazhe të protestave,” tha për FRANCE 24 Marc Pierini, studiues i asociuar në Carnegie Europe dhe ish-ambasador i BE-së në Siri.

I kapur në goditjen ishte X e Elon Musk me platformën e mediave sociale që njoftoi të mërkurën se do të kundërshtonte në gjykatën më të lartë të Turqisë një urdhër të qeverisë për të bllokuar mbi 100 llogari përdoruesish kritikë ndaj regjimit të Erdoganit.

Frymëzuar nga lëvizja Gezi
Por shtypja e ashpër ka bërë pak për të dekurajuar demonstruesit kryesisht të rinj, dhjetëra mijëra prej të cilëve kanë dalë çdo mbrëmje përpara bashkisë së Stambollit. “Taksim kudo, rezistencë kudo!” protestuesit këndojnë, duke i bërë jehonë një slogani të famshëm nga lëvizja Gezi në 2013.

Lëvizja filloi me mobilizimin e aktivistëve mjedisorë kundër një projekti që do të shkatërronte parkun Gezi pranë sheshit Taksim, përpara se të kthehej në një protestë më të gjerë kundër kryeministrit të atëhershëm, Rexhep Tajip Erdogan.

Për javë të tëra, disa milionë njerëz dolën në rrugë. Përleshjet mes policisë dhe demonstruesve lanë tetë persona të vdekur dhe mijëra të plagosur. Objektivi më famëkeq i goditjes së Gezi ishte filantropisti Osman Kavala, i cili u dënua me burgim të përjetshëm nga gjykatat me akuzën e përpjekjes për të rrëzuar qeverinë duke mbështetur lëvizjen.

“Kjo lëvizje i frikësoi aq shumë autoritetet saqë gjithçka u mbyll dhe çdo tubim ishte nën dyshime. Dymbëdhjetë vjet më vonë, ne mund të shohim disa ngjashmëri, si p.sh. pjesëmarrja e të rinjve dhe fakti që këto demonstrata janë një grumbullim i formave të ndryshme të opozitës,” tha Samim Akgönül, kreu i Departamentit të Studimeve Turke në Universitetin e Strasburgut.

“Dallimi është se lëvizja Gezi u ndez nga çështje mjedisore, ndërsa kjo lëvizje është thjesht politike.

“Pika kthese” politike

Që nga viti 2013, autoritetet turke kanë rritur represionin kundër kundërshtarëve dhe gazetarëve. Një tentativë për grusht shteti në korrik 2016 u përdor për të justifikuar sulmet ndaj demokracisë dhe shtetit të së drejtës. Sipas platformës turke të lirisë së shprehjes P24, 34 gazetarë janë pas hekurave dhe dhjetra të tjerëve u është dashur të shkojnë në mërgim, si Can Dündar, ish-kryeredaktori i së përditshmes opozitare Cumhuriyet.

Në vitin 2016, Selahattin Demirtas, ish-bashkëkryetar i partisë pro-kurde HDP, forca e dytë më e madhe opozitare, u burgos. Udhëheqësi popullor kurd u dënua në maj të vitit 2024 me 42 vjet burg për cenimin e unitetit të shtetit, në një rast që solli dënimin e Ankarasë nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut.

Vitet e spastrimeve masive në administratë, persekutimi i intelektualëve dhe artistëve dhe miratimi i ligjeve anti-liberale tregojnë se lëvizja autoritare e Erdoganit nuk është asgjë e re. Por arrestimi i kryebashkiakut të Stambollit shënon një “pikë kthese” në historinë politike të Turqisë, sipas analistit politik Bilal Ata Aktas.

“Ne po largohemi nga modeli i autoritarizmit konkurrues [një regjim hibrid me institucione demokratike që shpërndajnë pushtetin, por gjithashtu rrëmbehen nga ata që sundojnë] për të hyrë në një autokraci të supozuar. Autoritetet nuk janë më të kënaqur me ndikimin në lojën elektorale; ata tani duan të zgjedhin rregullat, arbitrat dhe kundërshtarët,” shpjegoi Aktas.

Analistët pranojnë se presidenti turk po kërkon të mbajë jashtë rivalin e tij më të frikshëm nga zgjedhjet e ardhshme presidenciale, të cilat janë planifikuar për në vitin 2028. I moderuar dhe karizmatik, kryebashkiaku i Stambollit mishëron për shumë turq shpresën e një vendimi politik pas 22 vitesh qeverisje të AKP-së.

Kandidatura e Imamoglu u miratua në një zgjedhje paraprake të organizuar nga partia e tij të dielën, ditën e arrestimit të tij. Pesëmbëdhjetë milionë votues turq dolën në qendrat e votimit për të votuar për kryetarin e bashkisë. Sipas CHP, mbi 13 milionë nga këta votues nuk ishin anëtarë të partisë kemaliste.

“Është interesante të vërehen paralelet midis karrierës politike të Imamoglu dhe asaj të Erdoganit. Të dy vijnë nga brigjet e Detit të Zi dhe kanë qenë kryebashkiakë shumë të njohur të Stambollit. Është sikur presidenti e shihte Imamoglun si një kërcënim sepse i ngjan shumë atij”, tha Akgönül.

 

Koha e favorshme

 

Nëse ai synon të kandidojë për president, Erdogan, të cilit teorikisht i është ndaluar të kandidojë për rizgjedhje, do të duhet të ndryshojë kushtetutën. Opsioni tjetër do të ishte shpallja e zgjedhjeve të parakohshme, të cilat do të kërkonin një shumicë prej tre të pestat në parlament.

I rrethuar në frontin e brendshëm nga problemet ekonomike dhe rënia e vlerësimeve të miratimit, Erdogan pa fuqinë e tij të dobësohej në zgjedhjet komunale në mars të vitit të kaluar. AKP pësoi një pengesë të madhe në duart e CHP, e cila ka udhëhequr Stambollin dhe Ankaranë që nga viti 2019.
Mes sfidave të brendshme, “Reis” ose ushtria turke mund të jetë tunduar të përfitojë nga situata ndërkombëtare në prag të zgjedhjeve të ardhshme. Por pavarësisht thirrjeve nga BE për të respektuar “vlerat demokratike”, konteksti gjeopolitik, i cili është shënuar nga diskutimet mbi riarmatimin evropian dhe garancitë e sigurisë për Ukrainën, ka funksionuar në favor të Turqisë.

“Aktualisht ka diskutime për një “koalicion të të gatshëmve” për të armatosur Ukrainën. Turqia ka një industri të fuqishme mbrojtëse dhe synon të luajë një rol të rëndësishëm në përmirësimin e mbrojtjes evropiane,” tha Pierini.

“Me Evropën të fokusuar në kërcënimin rus dhe çështjet e veta, koha është shumë e favorshme. Prioriteti i saj është të mbajë Turqinë në anën e saj, për të mos përmendur faktin që Donald Trump nuk është i interesuar për këtë lloj veprimi antidemokratik,” tha Aktas.

Turqia u përpoq të përdorte kontekstin gjeopolitik gjatë një takimi midis ministrit të saj të jashtëm Hakan Fidan dhe sekretarit të shtetit të SHBA Marco Rubio të martën, ku aleatët e NATO-s diskutuan heqjen e kufizimeve në bashkëpunimin në industrinë e mbrojtjes.

“Ndalimi i SHBA-së për eksportet ushtarake, veçanërisht avionët luftarakë dhe sistemet raketore, ishte një përgjigje ndaj Turqisë që bleu raketa ruse S-400”, tha Akgönül.

“Tani, me Trumpin më afër Putinit, Ankaraja shpreson të lundrojë mes dy fuqive dhe të rifitojë aksesin në armët amerikane”.

Nëse Erdogan do të ketë sukses në frenimin e valës së protestave që ka përfshirë vendin, mbetet për t’u parë. Megjithatë, për të shtypur lëvizjen dhe për të parandaluar që Imamoglu të bëhet martir për opozitën, “Erdogani mund të tundohet të marrë sërish iniciativën shpejt, përpara se situata të dalë jashtë kontrollit”, shtoi Aktas.

“Forcat e represionit në Turqi janë të konsiderueshme dhe ekziston një rrezik shumë i madh që të përkeqësohen dhe demonstratat të kthehen të shëmtuara,” tha Pierini.

Për të vazhduar presionin ndaj qeverisë së Turqisë, opozita po bën thirrje për forma të tjera proteste, të tilla si thirrjet për greva ose bojkot të mediave pro-Erdogan ose bizneseve të njohura se janë pranë qeverisë.

Udhëheqësi i opozitës Ozgur Ozel i tha një turme të mbledhur në Bashkinë e Stambollit të martën se shtypja vetëm do të forconte lëvizjen e protestës.

“Ka një gjë që zoti Tajip duhet të dijë: numri ynë nuk do të ulet me ndalimet dhe arrestimet, ne do të rritemi, do të rritemi dhe do të rritemi!” u zotua ai.

 

Fraksion.com