Pse Ukraina ka nevojë për minat tokësore

Nga Mimoza Golikja

Autorizimi i presidentit amerikan Joe Biden për Kievin për të përdorur armët e Sistemit Raketor Taktik të Ushtrisë (ATACMS) të ofruara nga SHBA për të goditur brenda Rusisë erdhi si një lehtësim, “megjithëse shumë vonë”, sipas analistëve ukrainas.

Por pasi dolën raporte për vendimin e SHBA-së, Rusia paralajmëroi për një përgjigje “të përshtatshme” dhe “të prekshme” nëse raketat do të ishin kundër territorit.  “Përdorimi i raketave me rreze të gjatë veprimi nga Kievi për të sulmuar territorin tonë do të përfaqësonte përfshirjen e drejtpërdrejtë të SHBA dhe satelitëve të saj në armiqësitë kundër Rusisë, si dhe një ndryshim rrënjësor në thelbin dhe natyrën e konfliktit”, tha Ministria e Jashtme e Rusisë. Më pas Presidenti rus Vladimir Putin miratoi ndryshimet në doktrinën bërthamore të Rusisë, e cila tani thotë se “një sulm nga një shtet jo-bërthamor, nëse mbështetet nga një fuqi bërthamore, do të trajtohet si një sulm i përbashkët ndaj Rusisë.”.

Ndërkohë  Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Joe Biden, ka miratuar furnizimin e Ukrainës me mina kundër këmbësorisë. Ky shihet si një hap që mund të ndihmojë Ukrainën të ndalë përparimin e forcave ruse në lindje të vendit, posaçërisht nëse minat përdoren bashkë me municionet e tjera nga SHBA. Shtetet e Bashkuara  nga ana e tyre presin që Ukraina t’i përdorë minat në tokën e vet, edhe pse kanë kërkuar që ato të mos përdoren në pjesët e banuara me civilë.

Shtëpia e Bardhë do të shpallë një paketë mbështetjeje për Ukrainën me vlerë deri në 275 milionë dollarë, u tha gjithashtu gazetarëve Sekretari i Mbrojtjes i SHBA Lloyd Austin. “Më vonë sot, Shtëpia e Bardhë do të shpallë ndihmë shtesë të sigurisë për Ukrainën me vlerë deri në 275 milionë dollarë për të përmbushur nevojat kritike të fushëbetejës, dhe kjo do të përfshijë municione për sisteme raketash dhe artileri dhe armë antitanke”, tha Austin më 20 nëntor 2024.

 

Nevoja e Ukrainës për minat tokësore

 

Konventa e Ndalimit të Minave Kundër Personelit, e vendosur në vitin 1997, është një nga nismat kryesore humanitare të tre dekadave të fundit që është miratuar nga komuniteti ndërkombëtar. Konventa ndalon “përdorimin, prodhimin, grumbullimin dhe transferimin e këtyre armëve” dhe kërkon që të ndërmerren veprime për të adresuar efektet e tyre afatgjata.

Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq (KNKK), i cili luajti një rol të madh për këtë, shkruan se minat “lënë një trashëgimi të gjatë të vdekjes, lëndimit dhe vuajtjes. Shkelja mbi një minë shpesh do të plagosë ose vrasë një ose më shumë njerëz, shpesh fëmijë, me pasoja të përjetshme për viktimat dhe familjet e tyre”.

Por as SHBA dhe as Rusia nuk janë pjesë e 164 nënshkruesve të ndalimit, kurse Ukraina, nga ana tjetër nënshkroi. Por ndërkohë  thuhet se Ukraina është zotuar të përdorë vetëm mina që mbeten aktive për një periudhë të kufizuar kohore dhe për forcat e rrethuara të Ukrainës që përpiqen të ndalojnë përparimet ruse gjatë vijës të frontit në lindje, minat janë jetike. “Grupet e të drejtave të njeriut mund të mos i pëlqejnë ato, por përballë fuqisë dërrmuese të Rusisë, për sa i përket fuqisë punëtore dhe artilerisë, nuk ka zgjedhje komode.”, vlerësohet nga disa analistë të luftës. “Taktikat e Rusisë aktualisht përfshijnë dërgimin e grupeve të vogla ushtarësh, ndonjëherë jo më shumë se 3 deri në 5, për të ecur ose hipur me motoçikleta pas pozicioneve ukrainase. Këto janë në fakt misione vetëvrasëse, ushtarët vriten ose kapen.”.

Pjesa më e madhe e luftimeve po zhvillohen në hapësirat e mëdha rurale të Donbasit, në zonat e pyllëzuara midis zonave të mëdha të hapura të tokës bujqësore. Dhe me një pjesë të madhe të popullatës civile tashmë të evakuuar, Ukraina  argumenton se përdorimi taktik i minave “jo të vazhdueshme” përbën rrezik minimal për civilët dhe është absolutisht thelbësor për të frenuar përparimin e Rusisë.

 

Politika e  SHBA-së për minat tokësore përputhet me të drejtën ndërkombëtare, detyrimet e traktatit

 

Në fund të janarit, Shtetet e Bashkuara zëvendësuan politikën e minave tokësore të administratës Obama të vitit 2016, e cila u prezantua për herë të parë në vitin 2014. Kjo politikë kishte ndaluar përdorimin e minave tokësore kundër personelit përtej gadishullit Korean.

Në marrjen e këtij hapi, Sekretari i Mbrojtjes Mark Esper shpjegoi, “nën dritën e mjedisit strategjik aktual dhe në zhvillim, dhe aftësive kritike luftarake që mund të ofrojnë sistemet e mohimit të zonës, Presidenti ka vendosur të anulojë Direktivën e Politikave Presidenciale-37 (PPD -37), i cili përcaktoi një politikë të rishikuar të SHBA-së në lidhje me minat tokësore në janar 2016. Politika e re autorizon komandantët e luftës që të përdorin mina tokësore jo të qëndrueshme, përfshirë minat tokësore kundër këmbësorisë, “kur është e nevojshme për suksesin e misionit në raste të jashtëzakonshme ose rrethana të tjera të jashtëzakonshme”, dhe që ndërkohë nuk imponon kufizime gjeografike. Megjithatë, politika riafirmon angazhimin e SHBA-së për të mos përdorur mina tokësore të vazhdueshme, përkatësisht ato që nuk përfshijnë veçori të vetëshkatërrimit dhe vetëçaktivizimit.

Kritikët e politikës së re, si BE-së, KNKK dhe organizata të ndryshme joqeveritare, si dhe disa ligjvënës vendas, i kanë bërë thirrje administratës Trump të ndryshojë qëndrimin e tij. Presidenti i Konventës së Otavës, gjithasshtu ambasadori Osman Abufatima Adam Mohammad e ka dënuar vendimin e SHBA-së si “kundër angazhimit të saj të gjatë për të punuar drejt çrrënjosjes së vuajtjeve të shkaktuara nga minat kundër njeriutt” dhe nxitin për një tjetër ndryshim të SHBA-së, për këtë, motivuar nga shqetësimet për viktimat civile nga minat dhe ndikimin e minave tokësore të pashpërthyera kundër personelit në komunitet. Por sipas mendimit të disa ekspertëve, “keqpërdorimi i minave tokësore kundër personelit është përgjegjës për këto pasoja dhe jo natyra e qenësishme e armës.”.

SHBA u bënë palë në Protokollin e Ndryshuar II të aneksuar në Konventën për Armët e caktuara Konvencionale (Protokolli i Ndryshuar i Minave) në 1999. Aktualisht, 106 vende, duke përfshirë të pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, janë shtete palë në traktat. Protokolli i Ndryshuar i Minave rregullon përdorimin e minave tokësore, por nuk e ndalon një përdorim të tillë. Elementet kryesore të Protokollit përfshijnë ndalimin e përdorimit të minave tokësore kundër personelit të dorëzuara në tokë pa mekanizma vetëshkatërruese dhe vetëçaktivizuese, përveç rasteve kur ato janë të shënuara qartë, të rrethuara dhe të monitoruara; një kërkesë që minat e dorëzuara nga distanca me avion ose artileri të kenë veçori vetëshkatërruese dhe vetë-çaktivizuese; dhe një kusht që minat tokësore kundër personelit të jenë të zbulueshme në mënyrë që ato të mund të lokalizohen dhe hiqen në mënyrë të sigurt.

Sistemi i zbulueshëm dhe jo i qëndrueshëm i minave GATOR, i cili përdoret si për devijimin ashtu edhe për imobilizimin e forcave armike dhe për mohimin e zonës, është një shembull i një mine tokësore të SHBA-së që përputhet me dispozitat e instrumentit. Mund të vendoset të vetëshkatërrohet në katër orë, pesëmbëdhjetë orë ose pesëmbëdhjetë ditë pas aktivizimit dhe bateria e tij skadon pas dyzet ditësh, duke kufizuar kështu rrezikun për civilët.

Politika aktuale e minave tokësore i referohet në mënyrë specifike detyrimit për të respektuar Protokollin e Ndryshuar të Minave. Në të vërtetë, politika e SHBA-së është më kufizuese sesa kërkohet nga Protokolli, sepse ajo ndalon plotësisht përdorimin e çdo mine tokësore të vazhdueshme, domethënë minave tokësore pa mekanizma vetëshkatërrues dhe vetëçaktivizues. Më tej, ndërsa instrumenti parashikon që të gjitha minat tokësore kundër personit të dorëzuara nga distanca të përdorura jashtë zonave të shënuara duhet të vetëshkatërrohen dhe çaktivizohen brenda tridhjetë ditëve nga vendosja, politika e SHBA-së kërkon që të gjitha minat tokësore, jo vetëm minat tokësore kundër personit të dorëzuara nga distanca, të projektohen për t’u vetë- shkatërrojë brenda tridhjetë ditëve nga aktivizimi.

Përveç Protokollit të Ndryshuar të Minave, përkrahësit e ndalimit të minave tokësore kundër personelit i kanë kërkuar SHBA-së dhe shteteve të tjera jopalë të bëhen palë në Konventën e 1997-ës për Minat Tokësore Kundër Personelit, referuar zakonisht si Konventa e Otavës, e cila hyri në fuqi në vitin 1999. Aktualisht, 164 vende janë palë në Konventën e Otavës. Shtetet e Bashkuara, Rusia, Kina dhe mbi 30 vende të tjera nuk janë. Prandaj, detyrimet e saj nuk e detyrojnë SHBA-në nëse nuk pasqyrojnë të drejtën zakonore ndërkombëtare.

Nga ana tjetër Neni 38 i Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, një dispozitë me të cilën pajtohen të gjitha shtetet, karakterizon “një praktikë të përgjithshme të pranuar si ligj” si burim parësor të ligjit, së bashku me traktatet dhe parimet e përgjithshme të së drejtës. Norma të tilla njihen si “e drejta zakonore ndërkombëtare”. Shtetet e bëjnë të drejtën ndërkombëtare të detyrueshme zakonore përmes praktikës shtetërore “të gjerë dhe praktikisht uniforme” të përfshirë ose të përmbajtur nga një ndjenjë detyrimi ligjor. (opinio juris). Praktika konsistente e shtetit që thjesht pasqyron politikën shtetërore ose interesat praktike nuk mjafton. Pyetja është nëse ndalimi i Konventës së Otavës për përdorimin e minave tokësore kundër personelit ka ardhur për të pasqyruar të drejtën zakonore ndërkombëtare për shtetet jo-palë si Shtetet e Bashkuara.

Shumica e shteteve janë palë në Konventën e Otavës, megjithëse ka shtete të rëndësishme që nuk janë dhe disa shtete palë kanë rezervuar të drejtën për të kryer operacione të kombinuara me shtetet jo-palë që vazhdojnë të përdorin mina tokësore kundër personelit. Këto rezerva sinjalizojnë se shtetet palë në fjalë nuk e konsiderojnë ndalimin të jetë detyrues për shtetet jopalë si një çështje e së drejtës zakonore.  Studimi i gjerë i Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq mbi rregullat zakonore vëren se “nuk mund të thuhet” se ndalimi i përdorimit të minave kundër personit pasqyron të drejtën zakonore ndërkombëtare.

Por edhe nëse një ndalim i tillë për përdorimin e minave tokësore kundër personelit ekzistonte në të drejtën ndërkombëtare, shtetet që kundërshtojnë në mënyrë të përsëritur një rregull të së drejtës ndërkombëtare zakonore gjatë zhvillimit të tij, ndoshta nuk janë të detyruara nga ky rregull. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, në çështjen e saj të Peshkimit, e pranoi këtë mundësi të “kundërshtimit të vazhdueshëm”, një pikëpamje e përbashkët nga Shtetet e Bashkuara. Në këtë drejtim, Shtetet e Bashkuara kanë ruajtur vazhdimisht të drejtën e tyre për të përdorur mina tokësore jo të qëndrueshme kundër personit. Edhe pse mbrojtësit e një ndalimi të plotë të minave tokësore kundër personelit tregojnë për angazhimin e gjatë politik të Shteteve të Bashkuara për “eliminimin eventual” të minave tokësore kundër personelit, si çështje ligjore, Shtetet e Bashkuara kanë rezervuar gjithmonë të drejtën e tyre për t’i përdorur ato. Kështu, edhe nëse supozohet se një ndalim i përgjithshëm i minave tokësore kundër personelit është shfaqur si e drejtë ndërkombëtare zakonore, Shtetet e Bashkuara nuk do të jenë të detyruara.

 

Sjellja armiqësore dhe minat tokësore kundër personelit

 

Ndërkohë që Shtetet e Bashkuara nuk janë të detyruara nga detyrimet e Konventës së Otavës ose ndonjë analog i së drejtës zakonore ndërkombëtare, minat tokësore jo të vazhdueshme kundër personelit janë ende subjekt i rregullave të sjelljes zakonore të armiqësive që gjenden në ligjin e konfliktit të armatosur. I spikatur midis tyre është rregulli i lëndimit të tepërt; formulimi i tij modern që gjendet në nenin 35(2) të AP I. Ky rregull ndalon përdorimin e çdo arme “të një natyre që shkakton lëndime të tepërta ose vuajtje të panevojshme”.

Ndërsa SHBA nuk e kanë ratifikuar këtë traktat, ato e konsiderojnë rregullin si të drejtën zakonore ndërkombëtare. Ai gjithashtu shfaqet në traktatet në të cilat SHBA janë palë, të tilla si Rregulloret e Hagës të 1899 dhe 1907 dhe Konventa për Disa Armët Konvencionale, dhe citohet në manualet e SHBA, si Manuali i Ligjit të Luftës së Departamentit të Mbrojtjes dhe Departamenti i Manuali në terren i ushtrisë mbi të drejtën e luftës tokësore. Shtetet e Bashkuara e konsiderojnë frazën “e llogaritur për të shkaktuar lëndime të tepërta” si një artikulim më të saktë të së drejtës zakonore ndërkombëtare dhe fokusohet “në dizajnin dhe qëllimin e synuar dhe jo në çdo mundësi të largët të lëndimit me armë”. E thënë thjesht, rregulli ndalon armët e krijuara për të rritur në mënyrë të panevojshme vuajtjet e atyre që sulmohen përtej asaj që justifikohet nga nevoja ushtarake.

Një ndalim i dytë që lidhet drejtpërdrejt me përdorimin e minave tokësore kundër personelit ndalon përdorimin e armëve në thelb pa dallim kundër luftëtarëve, anëtarëve të grupeve të armatosura të organizuara dhe civilëve që marrin pjesë drejtpërdrejt në armiqësi. Siç vërehet në Manualin e Ligjit të Luftës, Shtetet e Bashkuara e konsiderojnë këtë ndalim si një rregull të së drejtës zakonore të konfliktit të armatosur. Sipas rregullit, armët që nuk mund të drejtohen në një objektiv ushtarak ose kanë efekte që nuk mund të kufizohen siç kërkohet nga ligji i konfliktit të armatosur, për shembull sepse ato domosdoshmërisht shkaktojnë dëme joproporcionale kolaterale, janë të ndaluara.

Nuk ka asnjë konsensus ndërkombëtar që minat tokësore jo të vazhdueshme kundër personelit shkelin këto rregulla zakonore dhe KNKK ka pranuar po aq. Për më tepër, historia e negociatave të Konventës së Otavës mbështet përfundimin se armët, si të tilla, nuk bien ndesh me këto ndalime. Minat tokësore jo të qëndrueshme kundër personelit mund të drejtohen drejt objektivave ushtarake në kontekste të caktuara operacionale dhe efektet e minave tokësore kundër personelit mund të kontrollohen, për shembull, nga mekanizmat e vetë-çaktivizimit dhe vetë-shkatërrimit. “Në fakt, të gjitha minat tokësore në inventarin operacional të SHBA-së përfshijnë karakteristika të tilla sigurie për të kufizuar dëmtimin e paqëllimshëm për civilët.”, sugjerojnë ekspertët.

Ndërsa politika kundër minave tokësore ka tërhequr kritika të rëndësishme ndërkombëtare, veçanërisht nga lëvizja në rritje për ndalimin e minave tokësore, analiza e kujdesshme të çon në përfundimin se ajo është në përputhje me detyrimet ligjore të SHBA-së. Pavarësisht ndërprerjes së përdorimit të minave tokësore kundër personelit nga një shumicë e madhe shtetesh, një ndalim i plotë i minave tokësore kundër personelit nuk është kristalizuar si e drejta ndërkombëtare zakonore dhe as përdorimi i minave tokësore kundër personelit nuk është i paligjshëm në vetvete sipas rregullave të sjelljes zakonore të armiqësive, sepse ato nuk llogariten të shkaktojnë lëndime të tepërta. Për më tepër, parametrat për përdorimin e minave tokësore kundër personelit të shpallur në politikë përputhen ose tejkalojnë mbrojtjen e gjetur në Protokollin e Ndryshuar të Minave.

Në fund të fundit, politika pasqyron një vendim strategjik në lidhje me mënyrën se si të trajtohet një mjedis ndërkombëtar në të cilin konkurrenca e fuqive të mëdha po rritet. Rivalët e mundshëm kryesisht Rusia, Kina, Irani dhe Koreja e Veriut, nuk kanë qenë të gatshëm të pranojnë kufizime të gjera në përdorimin e minave tokësore. Politika e SHBA-së reflekton dëshirën për të mos lëshuar përparësi këtyre shteteve. Megjithatë, mbrojtja e civilëve gjatë konflikteve të armatosura dhe një përkushtim i vendosur ndaj ligjit të konfliktit të armatosur, mbeten parime themelore të operacioneve ushtarake të SHBA-së, ato që do të informojnë çdo përdorim nga Shtetet e Bashkuara të minave tokësore kundër personit./Tema

 

Fraksion.com