NATO, Kina dhe Indo-Paqësori

Nga MIMOZA GOLIKJA

 

Tashmë, kur është vetëm një muaj nga dy vjetori luftës në Ukrainë, ne shohim se kjo luftë ka nënvizuar ndërvarësinë gjeopolitike në rritje midis rajoneve Euro-Atlantike dhe IndoPaqësorit dhe nga ana tjetër, Kinës, që ka ndihmuar Rusinë të zbusë presionin ekonomik dhe politik perëndimor.

Në të vërtetë, imazhi i Pekinit në Evropë është dëmtuar pasi është përhapur perceptimi i mbështetjes së heshtur për sulmin e Moskës ndaj rendit euroatlantik të sigurisë dhe normave globale. Anasjelltas, mbështetja diplomatike, ekonomike dhe ushtarake nga partnerët e Indo-Paqësorit si Australia, Japonia, Zelanda e Re dhe Republika e Koresë ka ndihmuar në forcimin e qëndrueshmërisë së Ukrainës dhe ruajtjen e normave globale.

Më gjerësisht, lufta ka shkaktuar një debat intensiv në Shtetet e Bashkuara rreth asaj se si të pajtohet nevoja për të ndihmuar Ukrainën, duke ruajtur fokusin në kërcënimin që Kina paraqet në Indo-Paqësor. Ky debat vazhdon të ngrejë pyetje në lidhje me implikimet e priorizimit të SHBA-së për marrëdhëniet transatlantike dhe sigurinë evropiane. Sigurisht, lufta ka nënvizuar qendrën e NATO-s në rendin e sigurisë euroatlantike.

Ndihma ndaj Ukrainës dhe forcimi i parandalimit në pjesën lindore të Aleancës janë bërë prioritetet kryesore politike dhe strategjike të NATO-s. Megjithatë, aleatët njohin rëndësinë në rritje të ngritjes strategjike të Kinës dhe dinamikës gjeopolitike Indo-Paqësorit për sigurinë euroatlantike, si dhe rëndësinë e tyre për konkurrencën ushtarake globale, inovacionin teknologjik dhe rritjen ekonomike.

Në të vërtetë, debatet se si të merren me sfidat rreth rritjes strategjike të Kinës ose si të forcohet bashkëpunimi me partnerët kryesorë në rajonin Indo-Paqësor kanë fituar tërheqje në qarqet e NATO-s kohët e fundit. Thënë kështu, rezervat e vazhdueshme të aleatëve rreth inkuadrimit të Kinës si një kërcënim për sigurinë ndaj NATO-s ose angazhimit të drejtpërdrejtë në Indo-Paqësor gjenerojnë njëfarë pasigurie rreth fushëveprimit dhe të ardhmes së agjendave të NATO-s në Kinë dhe Indo-Paqësor për këtë çështje, ose, edhe si lidhen ato ndaj njëri-tjetrit.

NATO dhe Kina, adresimi i sfidave

Interesi në rritje i NATO-s për Kinën është zhvilluar në sfondin e përcaktimit të Pekinit si një “konkurrent strategjik afatgjatë” në Strategjinë e Sigurisë Kombëtare të SHBA-së për vitin 2017 dhe realizimit në rritje të Evropës për implikimet strategjike të rritjes së Kinës. Të dy administratat Trump dhe Biden kanë kërkuar të zgjerojnë bashkëpunimin transatlantik mbi Kinën, të motivuar nga besimi se mbështetja më e madhe evropiane për politikat e SHBA-së është çelësi për të adresuar në mënyrë efektive sfidat ekonomike, politike dhe strategjike që lidhen me rritjen e Kinës. Ndërsa Uashingtoni ka vënë shumë theks në diskutimin me BE-në dhe vendet individuale evropiane se si të trajtohen më së miri sfidat gjeo-ekonomike, teknologjike dhe diplomatike që lidhen me ngritjen dhe sjelljen e Kinës, NATO është bërë gjithashtu në Kinë një vektor gjithnjë e më i rëndësishëm i bashkëpunimit transatlantik.

Kina u njoh zyrtarisht si një temë e rëndësishme për NATO-n për herë të parë në samitin e Londrës 2019, kur krerët e shteteve dhe qeverive të Aleancës argumentuan se “ndikimi në rritje dhe politikat ndërkombëtare të Pekinit paraqesin mundësi dhe sfida që ne duhet t’i trajtojmë së bashku si një Aleancë”. Kjo deklaratë hapi rrugën për një debat gjithnjë e më thelbësor brenda NATO-s, me SHBA-të, të mbështetura kryesisht nga Mbretëria e Bashkuar, duke u kërkuar vazhdimisht aleatëve që të mendojnë më seriozisht për implikimet strategjike të rritjes së Kinës. Që atëherë, disa aleatë kanë vazhduar të ngrenë pyetje në lidhje me agjendën e NATO-s për Kinën, duke u shqetësuar se mund të ndërpresë bashkëpunimin e tyre politik dhe ekonomik me Pekinin, si dhe duke këmbëngulur që Aleanca duhet të fokusohet në mandatin e saj kryesor (sigurinë euroatlantike) dhe të përmbahet nga zgjerimi, fushëveprimi i saj gjeografik ose funksional, jo më pak duke pasur parasysh nevojën për t’i dhënë përparësi Evropës Lindore.

Deklarata e Londrës 2019 u pasua nga “NATO 2030”, një proces konsultimi i nisur nga Sekretari i Përgjithshëm për të reflektuar mbi drejtimin e ardhshëm të Aleancës, i cili përfshinte një raport nga një grup i pavarur ekspertësh. Fakti që raporti i Grupit të Reflektimit 2030 nuk ishte një dokument zyrtar i NATO-s u dha hartuesve liri më të madhe për një sërë çështjesh, përfshirë Kinën. Veçanërisht, raporti paralajmëroi aleatët për “sfidat e njëkohshme gjeopolitike dhe ideologjike të paraqitura nga Rusia dhe Kina” dhe i kërkoi NATO-s “të mbetet platforma rreth së cilës Aleanca organizohet për një epokë sfidash vërtet globale”. Ky veprim u bë për të kapërcyer një interpretim të ngushtë gjeografik ose funksional të NATO-s, ndërsa njohu qendrën e sigurisë në rajonin euroatlantik, raporti i vitit 2030 nënvizoi gjithashtu natyrën politike të NATO-s dhe shtrirjen globale, duke synuar kështu vendosjen e themeleve, për një agjendë më thelbësore të Kinës. Gjithashtu, raporti lidhi nevojën për të trajtuar sfidën e Kinës në nivel global dhe adresimin e konkurrencës së njëkohshme gjeopolitike dhe ideologjike me forcimin e bashkëpunimit me partnerët kryesorë në Indo-Paqësor, veçanërisht Australinë, Japoninë, Zelandën e Re dhe Republikën e Koresë. Madje ai theksoi për “fillimin e diskutimeve të brendshme për një partneritet të mundshëm të ardhshëm me Indinë”. Edhe pse jo një dokument zyrtar i NATO-s, raporti i vitit 2030 përbën padyshim deklaratën më të gjerë të NATO-s për Kinën deri më sot dhe ka ndihmuar në hapjen e rrugës për një diskutim më thelbësor brenda Aleancës.

Në komunikatën e Samitit të Brukselit të vitit 2021, liderët e NATO-s i kushtuan dy paragrafë të plotë Kinës, në të cilët ata pohuan në mënyrë të qartë se “ambiciet e deklaruara dhe sjellja e vendosur e Kinës paraqesin sfida sistematike për rendin ndërkombëtar të bazuar në rregulla dhe për fushat që lidhen me sigurinë e Aleancës”. Ata vunë në dukje gjithashtu një sërë problemesh konkrete, si zgjerimi i arsenalit bërthamor të Kinës, bashkëpunimi i saj ushtarak në rritje me Rusinë, strategjia e saj e bashkimit civilo-ushtarak dhe veprimet e saj në hapësirë, hapësirën kibernetike dhe dezinformimin. Në të njëjtën kohë, komunikata përsëriti rëndësinë e mbajtjes së një dialogu të hapur me Kinën.

Nga ana tjetër bazuar në Samitin e Brukselit, Koncepti Strategjik i miratuar nga aleatët në Samitin e Madridit 2022, ofron një analizë të detajuar se si veprimet e Kinës sfidojnë vlerat dhe interesat thelbësore të NATO-s dhe denoncon përdorimin e levave ekonomike nga Kina, për të krijuar varësi strategjike. Ai vë theksin në përpjekjet përforcuese reciproke të Kinës dhe Rusisë për të nënvlerësuar rendin ndërkombëtar të bazuar në rregulla, i cili bie ndesh me vlerat dhe interesat tona, dhe paralajmëron për nevojën për të “mbrojtur kundër taktikave dhe përpjekjeve shtrënguese të Kinës për të përçarë Aleancën”.

Këtë verë, në samitin e vitit 2023 në Vilnius, përveç riafirmimit të gjuhës nga Madridi, liderët e NATO-s i kërkuan Kinës “të dënojë luftën e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, të përmbahet nga mbështetja e përpjekjeve luftarake të Rusisë, të pushojë së përforcuari narrativën e rreme të Rusisë duke fajësuar Ukrainën dhe NATO-n dhe për t’iu përmbajtur qëllimeve dhe parimeve të Kartës së OKB-së për luftën e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës”.

Agjenda e NATO-s për Kinën

Agjenda e NATO-s për Kinën mund të ndahet në tre nivele analize. E para është globale dhe lidhet me nocionin se Kina është i vetmi vend që mund të përbëjë vërtet një sfidë të qëndrueshme dhe shumëdimensionale për sistemin ndërkombëtar. Kjo ide shfaqet dukshëm në Strategjinë e Sigurisë Kombëtare të SHBA-së për vitin 2022 dhe reflektohet gjithnjë e më shumë në gjuhën e NATO-s, megjithëse Kina shpesh bashkohet me ‘aktorë të tjerë autoritarë’. E parë nga kjo dritë, Kina përbën një sfidë për një sistem ndërkombëtar që ende reflekton kryesisht vlerat dhe interesat transatlantike.

Niveli i dytë lidhet me faktin se Kina sfidon sigurinë euroatlantike në një sërë mënyrash. Disa nga këto janë më të drejtpërdrejta dhe kanë të bëjnë me faktin se Kina ka aftësi globale detare, kibernetike, hapësinore ose ICBM, me praninë ushtarake të Kinës në detet Baltik ose Mesdhe nëpërmjet ushtrimeve dhe vizitave në port, pronat në Evropë dhe me infrastrukturën e saj kritike. Kjo ka të bëjë me zonën e drejtpërdrejtë të përgjegjësisë së NATO-s, dhe mund të ndikojë në logjistikën, lëvizshmërinë ushtarake dhe komunikimet e Aleancës, por edhe Afrikën dhe Lindjen e Mesme. Pra, ekziston një konsensus në rritje brenda Aleancës se aftësitë dhe aktivitetet globale të Kinës brenda Euro-Atlantikut më gjerë duhet të monitorohen nga afër. Nga ana tjetër, mbështetja e heshtur e Kinës për sulmin e Rusisë ndaj arkitekturës gjeopolitike evropiane përbën një sfidë më të tërthortë për sigurinë euro-atlantike, por ndoshta një sfidë më të rëndësishme për NATO-n, siç u njoh në mënyrë të qartë në Konceptin Strategjik të 2022-shit dhe në Komunikatën e Samitit të Vilnius-it 2023”. Niveli i tretë i analizës, i cili prek NATO-n më pak drejtpërdrejt, por është ndoshta më i rëndësishmi, lidhet me sfidën e Kinës ndaj arkitekturës së sigurisë së Indo-Paqësorit. Edhe pse NATO mbetet para së gjithash një organizatë euro-atlantike e sigurisë, ka një njohje në rritje se sfida e Kinës ndaj sigurisë Indo-Paqësorit është edhe sistematikisht e rëndësishme, duke pasur parasysh qendrën ekonomike, teknologjike dhe strategjike të IndoPaqësorit në politikën globale, dhe jashtëzakonisht e rëndësishme për SHBA-në, dhe kështu indirekt NATO-n, duke pasur parasysh rëndësinë e Amerikës në sigurinë euroatlantike.

Debati i NATO-s për Kinën ka vuajtur nga një shkallë e konsiderueshme e ndarjes, ndoshta për të qetësuar aleatët më skeptikë. Megjithatë, njohja në rritje se dimensionet e lartpërmendura “globale, “euro-atlantike” dhe “ndër-teatrore” rrjedhin në njëratjetrën, po i hap rrugën një qasjeje më koherente të NATO-s ndaj Kinës.

NATO dhe Indo-Paqësori

Bashkëpunimi i Aleancës me partnerët kryesorë në Indo-Paqësor, (Australi, Japoni, Zelandën e Re dhe Republikën e Koresë) ka një histori. Fakti që këto vende janë të gjitha aleatë të traktateve të SHBA-së, tashmë nënvizon nivelin e tyre të lartë të përputhshmërisë me Aleancën për sa i përket perspektivës së sigurisë, standardeve ushtarake si dhe vlerave politike. Edhe pse përpjekjet për të zhvilluar lidhje jozyrtare me vendet e Indo-Paqësorit kthehen në vitet e Luftës së Ftohtë, Aleanca ka zhvilluar kryesisht mekanizmat e saj zyrtarë për bashkëpunimin politik me palët e treta në periudhën e pas Luftës së Ftohtë. Në vitet 1990, Aleanca filloi dialogët e përkushtuar të partneritetit rajonal me vendet në fqinjësinë më të gjerë euroatlantike, përkatësisht hapësirën ish-sovjetike, Mesdheun dhe Lindjen e Mesme. NATO ka mbajtur gjithashtu dialog politik ad-hoc me vende të tjera, duke përfshirë ato në Indo-Paqësor. Megjithatë, ishte në kontekstin e angazhimit të NATO-s në Afganistan që u shfaqën mundësi më konkrete për të zyrtarizuar shumë prej këtyre partneriteteve. Në të vërtetë, operacioni i NATO-s në Afganistan kryesoi gjatë një periudhe bashkëpunimi në rritje midis shumë prej këtyre partnerëve dhe Aleancës, politikisht, financiarisht dhe madje edhe operacionalisht, me Australinë që dallohej përmes kontributit të saj të forcave të rëndësishme.

Nga viti 2010 e në vazhdim, NATO krijoi një mekanizëm të quajtur Paketa e Aktiviteteve të Përshtatura Individuale të Bashkëpunimit, që i lejon asaj të strukturojë bashkëpunimin me të ashtuquajturit Partnerët në mbarë globin, një kategori që deri më sot përfshin Australinë, Kolumbinë, Irakun, Japoninë, Republikën e Koresë, Mongolia, Zelanda e Re, Pakistanin dhe Afganistanin, megjithëse ky partneritet aktualisht është pezulluar. Megjithatë, vetëm në procesin e reflektimit të vitit 2030 NATO filloi të ketë takime me katër partnerët e saj Indo-Paqësorë njëkohësisht, duke nënvizuar kështu rëndësinë e rajonit. Vendimi për të ftuar liderët e këtyre partnerëve në samitet e Madridit dhe Vilniusit përbën një tjetër hap simbolik në këtë drejtim. Megjithatë, lidhjet dypalëshe dhe marrëveshjet individuale të partneritetit mbeten mjetet kryesore të bashkëpunimit, jo më pak për shkak të divergjencave të rëndësishme në drejtim të mënyrës sesi partnerët e ndryshëm në rajonin IndoPaqësor e konceptojnë marrëdhënien e tyre me NATO-n.

Adresimi i sfidave që lidhen me ngritjen e Kinës dhe forcimi i bashkëpunimit me partnerët Indo-Paqësor janë të lidhura qartë, jo më pak pasi këto vende, veçanërisht Japonia dhe Australia, janë bërë gjithnjë e më të kujdesshëm ndaj rritjes së Kinës vitet e fundit. Në të vërtetë, aleatët e NATO-s e kuptojnë se dialogu i tyre me vendet e Indo-Paqësorit mund t’i ndihmojë ata të kuptojnë më mirë sfidat që lidhen me ngritjen e Kinës. Megjithatë, dialogu midis NATO-s dhe partnerëve të saj Indo-Paqësor në përgjithësi anashkalon lidhjet e qarta ose me Kinën ose me një rol të NATO-s në vetë rajonin Indo-Paqësor, pasi të dyja palët janë të interesuara të përcaktojnë bashkëpunimin e tyre në terma ‘pozitiv’ dhe të shpërndajnë nocionin e një zgjerimi të NATO-s në Indo-Paqësor. Pjesërisht si rezultat i kësaj, bashkëpunimi i NATO-s me partnerët në Indo-Paqësor është përshtatur në përgjithësi në terma të gjerë, transnacionalë, duke theksuar nevojën për të mbështetur normat globale, për të trajtuar sfidat transnacionale si terrorizmi ose lidhja e sigurisë klimatike, dhe duke identifikuar fusha si kibernetike apo dezinformata, si fushat më premtuese për të çuar më tej bashkëpunimin.

NATO dhe Indo-Paqësori, prioritetet strategjike dhe operacionale

Pavarësisht progresit të kohëve të fundit, veçanërisht në samitet e Madridit dhe Vilniusit, vazhdon të shfaqet një tension themelor mbi axhendat e NATO-s në Indo-Paqësor dhe Kinë. Nga njëra anë, ekziston njohja në rritje në qarqet e NATO-s se dinamikat gjeostrategjike në rajonet Euro-Atlantike dhe Indo-Paqësorit po ndërthuren gjithnjë e më shumë, dhe si aleatët e NATO-s ashtu edhe vendet Indo-Paqësorit janë të shqetësuar në mënyrë progresive për parandalimin në një kontekst të fuqisë së madhe. Nga ana tjetër, Aleanca ka vërejtje politike në lidhje me inkuadrimin e Kinës si një kërcënim sigurie për NATO-n dhe angazhimin e drejtpërdrejtë në Indo-Paqësor. Kjo komplikohet më tej nga fakti se si NATO ashtu edhe partnerët e saj në Indo-Paqësor, i japin përparësi rajoneve të tyre përkatëse. Ka pyetje në lidhje me shtrirjen ose kufijtë e agjendave të NATO-s për Kinën dhe Indo-Paqësorin, të cilat shpesh janë të përshtatura ose shumë gjerësisht (nevoja për të mbështetur rregullat globale dhe për të trajtuar kërcënimet transnacionale) ose shumë ngushtë (aktivitetet ushtarake të Kinës). Nga njëra anë NATO dhe partnerët e saj Indo-Paqësorë kanë prioritete strategjike dhe operacionale shumë të ngjashme, si të forcohet parandalimi përballë revizionizmit të fuqive të mëdha dhe si të gjenerohen forcat, konceptet operacionale, aftësitë dhe teknologjitë e kërkuara për këtë qëllim. Edhe nëse referenca e tyre kryesore e kërcënimit ose zona e përgjegjësisë është me të vërtetë e ndryshme, fakti që sfidat me të cilat përballen janë kaq të ngjashme nënvizon ekzistencën e sinergjive të rëndësishme dhe potencialin për bashkëpunim të strukturuar në fusha kyçe si planifikimi operacional, zhvillimi i aftësive ose inovacioni ushtarako-teknologjik. Nga ana tjetër, frenimi i Kinës në Indo-Paqësor mund të vendosë një tendosje të përhershme mbi planifikimin dhe burimet ushtarake të SHBA-së, të cilat përbëjnë qendrën e gravitetit të sigurisë euro-atlantike. Ndonëse mund të mos ketë nevojë për seli aleate ose asete të përhershme ushtarake në Indo-Paqësor, kjo do të thotë se Aleanca duhet të ketë sy dhe veshë në Indo-Paqësor dhe të jetë e përgatitur për të reaguar ndaj një emergjence të Indo-Paqësorit, duke ndihmuar ushtrinë amerikane dhe plotësimin e boshllëqeve të mundshme të forcave amerikane në rajonin euroatlantik. Kjo kërkon lidhje më të forta me komandat përkatëse strategjike dhe taktike të nivelit rajonal (veçanërisht INDO-PACOM), me Japoninë dhe Australinë (duke pasur parasysh rëndësinë e tyre në parandalimin Indo-Paqësor), nëpërmjet më shumë dialogëve dhe stërvitjeve ushtarake dhe shkëmbimeve arsimore. Në lidhje me këtë, forcimi i lidhjes midis NATO-s dhe partnerëve në Indo-Paqësor në fusha si planifikimi i mbrojtjes, zhvillimi i aftësive ose inovacioni ushtarak do të ndihmonte SHBA-në të parashikonte presionet e panevojshme mbi gjerësinë e brezit strategjik të saj, të identifikojnë mënyra për të adresuar ose zbutur presione të tilla dhe të gjenerojnë aftësi, sinergji industriale dhe teknologjike. Vendosja e parandalimit në qendër të agjendave të NATO-s, Kina dhe IndoPaqësori, mund të pajtohet me paralajmërimet ekzistuese politike dhe strategjike./Ushtria

 

Fraksion.com