Energjia e Mesdheut Lindor varet në bilancin e Luftës Izrael-Hamas

Nëse konflikti nuk përhapet, ndikimi në ekonominë globale duhet të jetë i menaxhueshëm.

Nga Antonia Colibasanu 

Ndërsa konflikti Izrael-Hamas kërcënon të përhapet, tregtarët e naftës po paguajnë një çmim për furnizimin e tyre vjetor të shumicës së klasave të naftës së papërpunuar të Lindjes së Mesme për vitin 2024, sipas Reuters. Megjithëse kjo duket se konfirmon atë që shumë dyshojnë – se konflikti ka shkaktuar në mënyrë të pakthyeshme rritje të çmimit të energjisë – është e paqartë se sa dhe për sa kohë do të ndikojnë këto rritje në ekonominë globale.

Vlen, natyrisht, paralajmërimet e zakonshme për mjegullën e luftës, por deri më tani bizneset në rajon funksionojnë sipas dy skenarëve të mundshëm. E para është një luftë e kufizuar në të cilën çmimet kërcejnë vetëm pak (4-7 dollarë për fuçi) dhe kështu çojnë në një rritje margjinale të inflacionit (0.1 përqind). E dyta është një luftë më e madhe që përhapet në të gjithë rajonin. Nëse do të përshkallëzohet, çmimet e naftës mund të rriten deri në 150 dollarë për fuçi, sipas disa vlerësimeve, duke çuar potencialisht në një recesion global me presione serioze inflacioniste.

Nga ana e saj, ekonomia izraelite tashmë ka filluar të përshtatet me normalitetin e ri, pas asaj që disa e konsiderojnë si një izraelite të barabartë me 11 shtatorin. Shpenzimet e konsumatorëve janë ulur dhe ndërsa rezervistët thirren për luftë, mungesat serioze në fuqi punëtore kanë dëmtuar zinxhirët e furnizimit në portet detare dhe supermarketet njësoj. Burimet e GPF thonë se sulmet e përditshme me raketa vazhdojnë, dhe në disa zona, sirenat e raketave dëgjohen të paktën dy herë në ditë, kështu që pasiguria ekonomike në Izrael nuk do të zhduket së shpejti. Ndërkohë, qeveria është zotuar për shpenzime “pa kufi” për të financuar luftën dhe për të kompensuar individët dhe bizneset e prekura, duke nënkuptuar një deficit më të madh buxhetor dhe më shumë borxhe. Ministria e Ekonomisë ka krijuar një dhomë lufte që nga fundi i tetorit kishte krijuar një bazë të dhënash që lidh të paktën 8,550 njerëz me firma të dështuara. Banka e Izraelit uli parashikimin e saj të rritjes ekonomike për vitin 2023 në 2.3 për qind nga 3 për qind dhe parashikimin e saj për vitin 2024 në 2.8 për qind nga 3 për qind. Këto parashikime supozojnë se lufta do të kufizohet në Gaza.

Ndërsa Izraeli ka ndaluar furnizimin me energji elektrike në Rripin e Gazës, atij i është dashur gjithashtu të ndryshojë modelet e veta të konsumit. Gazi natyror përbën 70 për qind të prodhimit të energjisë elektrike të Izraelit dhe më shumë se 40 për qind të përzierjes energjetike të vendit. Ministria e Energjisë u ka kërkuar ndërmarrjeve elektrike që të kërkojnë burime alternative të karburantit për të plotësuar nevojat e tyre. Ai urdhëroi Chevron të ndalonte përkohësisht prodhimin në fushën Tamar, e cila ndodhet 25 kilometra (16 milje) nga Gaza dhe kryesisht i shërben furnizimit vendas. Ai gjithashtu udhëzoi Chevron që të ndalonte përkohësisht rrjedhat përmes tubacionit të gazit të Mesdheut Lindor (EMG), i cili lidh Ashkelon, një qytet izraelit 13 kilometra në veri të Gazës, me Arishin në Sinain verior të Egjiptit. Megjithëse EMG nuk mund të funksiononte më duke pasur parasysh afërsinë e saj me frontin e betejës, shkurtimet kanë pasur pak efekt në furnizimin e përgjithshëm të Izraelit me energji.

Megjithatë, rezervat e gazit në det të hapur janë bërë një aset strategjik për Izraelin. Zbulimi i rezervave të gazit në det të hapur, veçanërisht fusha e Tamarit në vitin 2009 dhe fusha e Leviathanit në vitin 2010, ka përshpejtuar kalimin nga qymyri në gaz dhe ka nxitur një rregullim të konsiderueshëm të infrastrukturës energjetike të Izraelit, duke e lejuar atë të bëhet një eksportues gazi. Në vitin 2022, Izraeli prodhoi 21.9 miliardë metra kub gaz, me Leviathan që prodhonte 11.4 bcm dhe Tamar 10.2 bcm. Izraeli konsumoi 12,7 bcm dhe eksportoi 5,8 bcm në Egjipt dhe 3,4 bcm në Jordani. Eksportet pritej të rriteshin më tej në vitin 2023. Në dritën e luftës në Ukrainë dhe përpjekjeve të BE-së për të gjetur alternativa ndaj energjisë ruse, Izraeli mund të kishte rritur pjesën e tij në tregun global të gazit natyror.

Në fakt, rezervat e gazit në det të hapur në ujërat bregdetare të Izraelit dhe të vendeve të tjera të Medit Lindor kanë çuar në diskutime mbi përdorimin e energjisë për të stabilizuar ekonominë rajonale. Lufta në Ukrainë përshpejtoi vullnetin e këtyre vendeve për të punuar në shfrytëzimin dhe shitjen e burimeve në Evropë. Nëntorin e kaluar, për shembull, një mosmarrëveshje prej dekadash për kufijtë detarë midis Izraelit dhe Libanit përfundoi dhe sipas kufijve të rinj, Libani ka të drejtë të eksplorojë rezervuarët e Qana ose Sidon, pjesë të të cilave ndodhen në ujërat territoriale izraelite. Autoritetet në Bejrut shpresojnë se marrëveshja do të ndihmojë Libanin të rindërtojë ekonominë e tij – prandaj, deri më tani, Hezbollahu duket se po respekton linjat e kuqe jozyrtare që nuk duhet të kalojë pavarësisht retorikës për të kundërtën.

Megjithëse lufta do të vonojë operacionet e ardhshme të energjisë dhe do të rrisë kostot e tyre, Izraeli duket se ka ndërmend të ecë përpara me ta. Më 29 tetor, ajo njoftoi se gjashtë kompanive, përfshirë BP dhe Eni të Italisë, iu dhanë 12 licenca për të eksploruar dhe gjetur rezerva shtesë të gazit natyror në det të hapur. Kjo është oferta e katërt në det të hapur për eksplorimin e gazit natyror në ujërat ekonomike të Izraelit që nga viti 2010. Bizneset fituese në këtë ofertë do të formojnë dy konsorciume për të eksploruar dy vendndodhje ngjitur me fushën Leviathan të Izraelit. (Eni, Dana Petroleum dhe Ratio Energies përbëjnë një grup, ndërsa BP, kompania shtetërore e naftës në Azerbajxhan Socar dhe NewMed Energy përfaqësojnë tjetrin.) Firmat kanë tre vjet për të kryer programe eksplorimi dhe mund të marrin zgjatje dyvjeçare për një total prej shtatë vjetësh nëse pranojnë të shpojnë të paktën një pus.

E gjithë kjo do të thotë se Izraeli jo vetëm që ka marrë investime të reja në rrjedhën e sipërme nga kompanitë evropiane të naftës, por gjithashtu ka siguruar angazhimin e tyre afatgjatë ndaj zonës – duke sugjeruar që shumë kompani janë duke vënë bast për një skenar të përmbajtur lufte. Dhe për shkak se ata duket se pajtohen se mund të duhen gjashtë deri në 12 muaj për të filluar eksplorimet, firmat si Eni janë qartazi në të për një kohë të gjatë.

Ky nuk ishte gjithmonë rasti. Për vite të tëra, kompanitë prireshin të shmangnin operacionet e sipërme izraelite nga frika e tjetërsimit të qeverive arabe prodhuese të naftës. Por Marrëveshja e Abrahamit 2020 ndryshoi lojën. Chevron hyri në treg, duke nxitur fondin e pasurisë sovrane të Emirateve të Bashkuara Arabe për të investuar në fushën e gazit Tamar në vitin 2021. BP shprehu interesin e saj për projektet në det të hapur në Mesdheun Lindor, duke bërë ofertë, me Abu Dhabi National Oil Co., për të blerë 50 për qind aksione në prodhuesin izraelit të gazit NewMed Energy, pavarësisht nga konflikti aktual i Gazës.

Përvoja e Chevron në Izrael është një kujtesë e qëndrueshmërisë në zonat e konfliktit. Në fund të fundit, Tamar ishte në shënjestër të raketave në vitin 2021, dhe EMG është mbyllur, vëllimet e saj janë ridrejtuar përmes një rrjeti rajonal alternativ. Megjithatë, nëse mbylljet e Tamar dhe EMG vazhdojnë, dërgesat e gazit në Izrael do të reduktohen, si dhe eksportet në Egjipt.

Në fakt, konflikti tashmë e ka ndërlikuar jetën në Egjipt. Ndërsa vendi duket se ka refuzuar të gjitha sugjerimet për pranimin e refugjatëve palestinezë në këmbim të ndihmës së jashtme dhe faljes së borxhit – një perspektivë që thuhet se ka dalë nga zyrtarët amerikanë dhe evropianë – trazirat do të vazhdojnë t’i ofrojnë Kajros mundësi për të marrë lëshime nga kreditorët e tij dhe për të lehtësuar probleme të rënda ekonomike. I shqetësuar për efektet destabilizuese të konfliktit, të cilat mund të rrisin migrimin e parregullt nga Egjipti në Evropë, Bashkimi Evropian po shqyrton një marrëveshje partneriteti me Egjiptin, të fokusuar në migrimin dhe bashkëpunimin ekonomik, thelbi i së cilës do të ishte një paketë e rëndësishme ndihme financiare.

Shqetësimet e BE-së për statusin e Egjiptit do të rriten për sa kohë që EMG të vazhdojë të jetë jashtë linje. Mungesa e gjata e gazit do të dëmtojë aftësinë e Egjiptit për të përmbushur kërkesat për energji të popullit të tij, si dhe aftësinë e tij për të eksportuar gaz natyror të lëngshëm në BE. (Dërgimet janë tashmë më të ulëta këtë vit krahasuar me 2022.) Egjipti nuk është një furnizues veçanërisht i rëndësishëm, por në një treg kaq të ngushtë të LNG-së dhe me dimrin afër qoshes, çmimet tashmë janë rritur në Evropë dhe mund të rriten së shpejti edhe në Azi. .

Në fund të fundit, sa do të zgjasë konflikti Izrael-Hamas do të përcaktojë se sa ndikon ai në ekonominë globale. Apelet e liderit suprem iranian Ayatollah Ali Khamenei drejtuar kombeve arabe dhe myslimane për një embargo tregtare që përfshin naftën kundër Izraelit nuk i kanë bërë ende korporatat të fillojnë të rivlerësojnë zgjedhjet e tyre të investimeve. Asnjë nga investitorët e huaj aktualë duket se nuk dëshiron të largohet.

Turqia është një nga vendet e mundshme. Afërsisht 40 për qind e konsumit vjetor të naftës në Izrael plotësohet nga nafta e papërpunuar e eksportuar përmes terminalit Ceyhan të Turqisë. Por Ankaraja nuk duket të jetë në bord me përgjigjen e Izraelit ndaj sulmeve të Hamasit. Fjalimet e presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan në mbështetje të palestinezëve dhe raporteve të medias turke që pasojnë – që të dyja u bëjnë thirrje vendeve islamike të pasura me energji që të vendosin embargo të naftës dhe gazit natyror ndaj Perëndimit për të ndalur sulmet ajrore izraelite në Gaza – sugjerojnë se Turqia mund të mbështesin mirë Iranin në një ndalim të energjisë. Por kjo mund të jetë më e lehtë të thuhet sesa të bëhet. Sipas Bloomberg, një cisternë nafte e regjistruar në Maltë e quajtur Seaviolet kohët e fundit dërgoi 1 milion fuçi naftë Azerbajxhani nga Ceyhan në portin izraelit të Eilat. Ndërsa Izraeli ka nevojë për naftën e papërpunuar që vjen nga Ceyhan, Turqia gjithashtu ka nevojë për të ardhurat nga lehtësimi i eksporteve të naftës në Izrael. Duke lënë mënjanë retorikën dhe protestat, Turqia nuk mund të përballojë të pezullojë asnjë linjë të tregtisë së saj me Izraelin, aq më pak bashkëpunimin e saj energjetik.

Skenari i rastit më të keq – një konflikt më i gjerë midis Izraelit dhe shteteve arabe – mund të pengojë bashkëpunimin energjetik në Mesdheun Lindor. Kjo do t’i bënte iniciativat izraelite të gazit me Egjiptin, Jordaninë dhe Libanin shumë më të vështira – nëse jo të pamundura. Zhvillimet e reja të gazit synojnë të krijojnë një qendër dhe të rrisin besimin rajonal. Kufizimet më të qëndrueshme në aftësitë e eksportit të Mesdheut Lindor do të ishin një pengesë, veçanërisht për vendet e BE-së si Italia që mbështeten në energjinë e rajonit si pjesë e tranzicionit nga eksportet ruse, dhe kompanitë e të cilave po investojnë gjithsesi në prodhimin dhe infrastrukturën e eksportit të Mesdheut Lindor. Nëse Turqia i bashkohet koalicionit kundër Izraelit, ajo do të duhet të kufizojë rolin e saj në lehtësimin e eksporteve të energjisë jo vetëm në Izrael, por edhe në Evropë. Por për ta bërë këtë, Ankaraja duhet të prodhojë më shumë se fjalime politike. Dhe ndërsa nuk ka interes për ta bërë këtë, të gjitha bizneset që punojnë me Izraelin për të zhvilluar projekte energjetike në Mesdheun Lindor mbeten tentativë, por optimistë./GPF

 

Fraksion.com