Sfidat dhe rreziqet në zatimin e Agjendës së Sigurisë Klimatike të NATO-s
Nga Mimoza Golikja
Lufta e plotë e agresionit të Rusisë ndaj Ukrainës nuk është sfida e vetme me të cilën po përballet NATO. Ndërkohë kur korriku 2023 shënoi muajin më të nxehtë të planetit në histori, vapa rraskapitëse e verës së kaluar shkaktoi 20,000 vdekje vetëm në Evropën Perëndimore, kërcënoi infrastrukturën kritike ushtarake dhe civile dhe shkaktoi vendosje shtesë ushtarake në përgjigje të zjarreve të mëdha në pyje në të gjithë Evropën.
Kjo valë e të nxehtit dhe zjarret mesdhetare që mund të vendosë rekorde të reja të temperaturës dhe të çojë në rritje të thatësirës dhe reshjeve në pjesë të ndryshme të botës, po japin alarmin se pas vitit 2023 mund të jetë edhe më keq. Sipas një sondazhi të fundit të NATO-s, rreth 32% e qytetarëve aleatë e konsiderojnë ndryshimin e klimës si shqetësimin më të madh për sigurinë e tyre, para rrezikut të luftës, terrorizmit, paqëndrueshmërisë politike ose sulmeve kibernetike.
Ndërsa NATO i ka kushtuar vëmendje sfidave mjedisore prej më shumë se 50 vjet, kryesisht përmes një game të gjerë aktivitetesh kërkimore shkencore, deri vonë aleatët ranë dakord të ndërmarrin veprime konkrete. Në Samitin e Brukselit 2021, NATO i vuri vetes synimin për t’u bërë “organizata kryesore ndërkombëtare kur bëhet fjalë për të kuptuar dhe përshtatur ndikimin e ndryshimeve klimatike në siguri” dhe e mbështeti këtë ambicie me Planin e Veprimit për Ndryshimet Klimatike dhe Sigurinë. Plani i Veprimit identifikon rolin e NATO-s në fushën e ndryshimit të klimës dhe sigurisë përgjatë katër linjave të përpjekjeve: rritja e ndërgjegjësimit të aleatëve për implikimet e sigurisë të ndryshimeve klimatike; promovimi i përshtatjes klimatike në të gjitha fushat e punës së NATO-s; zbutja e efekteve të saj duke reduktuar emetimet ushtarake; si dhe rritja e kontaktit me aktorët e tjerë që janë aktivë në hapësirën e sigurisë klimatike. Për sa i përket zbutjes, NATO vendosi objektiva konkrete, të paktën 45% reduktim të GHG deri në vitin 2030, duke arritur zero neto deri në vitin 2050. Ndërsa shkalla dhe ambicia e ndryshimit të klimës dhe agjendës së sigurisë të NATO-s janë të paprecedentë, sfidat për zbatimin e saj të suksesshëm mbeten, ku disa prej tyre janë më të lehta për t’u kapërcyer se sa të tjerat.
Prioriteti, fokusi dhe vullneti politik. Skepticizmi mbi klimën në mesin e personelit të mbrojtjes
Si një Aleancë e 31 vendeve sovrane (32, pas pranimit të Suedisë), NATO punon me konsensus. Në lidhje me adresimin e ndryshimeve klimatike, aleatët kanë këndvështrime të ndryshme. Ndërsa disa anëtarë të NATO-s duan që NATO të demonstrojë lidership në veprimin klimatik, të tjerët (veçanërisht disa aleatë nga Evropa Qendrore dhe Lindore) kanë shprehur frikë për shpejtësinë e tranzicionit të energjisë, madje edhe jashtë sektorit të mbrojtjes. Me luftën të ndezur në pragun e NATO-s, përmbushja e standardeve më të larta të reduktimit të emetimeve “nuk është trajtuar me të njëjtën shkallë urgjence si ofrimi i mjeteve për mbrojtjen e Ukrainës, për forcimin e mbrojtjen kolektive të aleatëve kundër kërcënimit që paraqet Rusia”. Ky ndryshim në këndvështrimin midis shteteve anëtare mund të paraqesë sfida për shpejtësinë dhe shtrirjen e përpjekjeve të NATO-s për të adresuar sfidat e sigurisë që lidhen me klimën. Mbajtja e momentit dhe parandalimi i devijimit do të jenë thelbësore. Për të siguruar që siguria klimatike të mbetet në krye të agjendës së NATO-s, është thelbësor fokusi dhe udhëheqja e qëndrueshme, nga stafi i lartë i NATO-s si dhe nga shtetet anëtare.
Nga ana tjetër perceptimet për urgjencën e veprimit klimatik ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme midis personelit ushtarak, nëpunësve civilë dhe ministrave, si dhe sipas vendit. Megjithëse ndërgjegjësimi i përgjithshëm dhe mbështetja për përshtatjen klimatike janë në rritje, disa personel ushtarak ende mbajnë qëndrimin se FA duhet të veprojnë të pakufizuara nga objektivat mjedisore. Perceptimi mbizotërues se ekziston një kompromis midis marrjes së gjelbër dhe mbajtjes së një force të aftë, shoqëruar me frikën se presionet për dekarbonizimin e mbrojtjes “mund të rezultojnë në një humbje të efektivitetit operacional, përbën një tjetër frenues për arritjen e ndryshimit organizativ”.
Aversioni ndaj rrezikut pengon po aq progresin. Përqafimi i inovacionit është thelbësor për përvetësimin, adoptimin dhe shkallëzimin e teknologjive të kursimit të energjisë. Programet e trajnimit dhe edukimit ushtarak, si dhe seminaret dhe prezantimet e synuara mbi përfitimet e iniciativave të qëndrueshmërisë, janë mjete të fuqishme për të përmirësuar njohuritë, ndryshimin e qëndrimeve dhe adoptimin e sjelljeve pozitive mjedisore. NATO tashmë përpiqet të integrojë dimensionin e klimës në të gjithë spektrin e trajnimit dhe edukimit civil dhe ushtarak dhe shërben si një platformë ku aleatët mund të shkëmbejnë praktikat më të mira dhe mësimet e nxjerra mbi përfitimet operacionale të zgjidhjeve të gjelbra ushtarake. Ajo gjithashtu mund të përdorë diplomacinë e saj publike dhe mjetet e komunikimit për këtë qëllim. Një shembull i tillë është Konferenca e Komunikuesve të Lartë të NATO-s 2022, e cila përfshinte diskutime mbi sigurinë e energjisë dhe ndryshimet klimatike me synimin për të ndihmuar aleatët të përmirësojnë strategjitë e tyre kombëtare të komunikimit rreth nevojës për të mbajtur fokusin në energjinë e pastër dhe ndryshimin e klimës edhe në kohë lufte. Për më tepër, hulumtimet dhe eksperimentet e komunikimit mjedisor tregojnë se skeptikët e klimës kanë më shumë gjasa të shprehin shqetësimin për efektet e ndryshimeve klimatike kur trajtohen si një çështje e sigurisë kombëtare dhe komunikohen nga anëtarët e shërbimit ushtarak, si të kaluar ashtu edhe aktual.
Sfidat e ndërveprimit
Pothuajse e gjithë energjia e përdorur nga forcat e armatosura aleate sot blihet nga subjektet private dhe shpërndahet përgjatë linjave civile dhe tregtare, infrastrukturës dhe vendeve të depozitimit. Ndërsa shoqëritë e tëra/aktorët civilë largohen nga karburantet fosile, “ ushtria duhet të jetë e kujdesshme për të mos mbetur i vetmi sektor që vazhdon të mbështetet në naftë dhe gaz”. Vazhdimi i drejtimit të rafinerive dhe mbështetja e infrastrukturës së karburantit vetëm për një sektor “mund të bëhet jashtëzakonisht e shtrenjtë, nëse jo e pamundur, dhe do të kërkonte një pjesë më të madhe të burimeve kombëtare”. Prandaj, NATO njeh rëndësinë që ushtritë aleate të mbajnë ritmin me tranzicionin e energjisë së gjelbër që është duke u zhvilluar në sektorin civil.
Janë ngritur shqetësime edhe për përputhshmërinë e karburanteve për përdorim ushtarak. Forcat e NATO-s aktualisht operojnë sipas një politike të vetme karburanti, e cila është projektuar për të thjeshtuar përpjekjet logjistike dhe për të përmirësuar ndërveprimin e pajisjeve. Sipas kundëradmiral Paul Beattie të Marinës Mbretërore, “ndërveprueshmëria dixhitale ka qenë gjithmonë e vështirë, por ne kurrë nuk na është dashur të shqetësohemi për ndërveprueshmërinë kur bëhet fjalë për karburantet. Kjo ishte e dhënë. Të gjithë kishim të njëjtën gjë, ishte një standard i NATO-s.”. Ndërsa disa anëtarë të NATO-s tashmë po investojnë në teknologjitë e gjelbra dhe po rregullojnë standardet e tyre të karburantit, të tjerë vazhdojnë të operojnë pajisje të vjetra. Nëpërmjet vendosjes së standardeve dhe shkëmbimit të praktikave më të mira, NATO është pozicionuar në mënyrë ideale për të ndihmuar në shmangien e divergjencave dhe për të siguruar që aleatët të përparojnë së bashku. Në Samitin e Vilnius, anëtarët e NATO-s ranë dakord të zhvillojnë një plan zbatimi për “Tranzicionin e Energjisë Ushtarake sipas Dizajnit”, një nismë e cila u njoftua për herë të parë nga Sekretari i Përgjithshëm Jens Stoltenberg në Samitin e Madridit në vitin 2022. Duke njohur rrezikun e divergjencës, kjo nismë do të përpiqet të sigurojë që një tranzicion ushtarak larg lëndëve djegëse fosile të mos pengojë ndërveprimin e forcave ushtarake aleate dhe as të ndikojë negativisht në efektivitetin operacional.
Ndërsa disa anëtarë të NATO-s po investojnë tashmë në teknologjitë e gjelbra, duke rregulluar standardet e tyre të karburantit dhe duke rritur përdorimin e karburantit të qëndrueshëm të aviacionit, të tjerët vazhdojnë të operojnë pajisjet e vjetra.
Vendimet vs afatet kohore të prokurimit dhe sfidat teknike operacionale
Kur krahasohet me sektorin civil, jetëgjatësia e pajisjeve ushtarake mund të jetë më e gjatë dhe përshtatja e saj më sfiduese. Pajisjet dhe platformat ushtarake që janë në fazën përfundimtare të projektimit sot nuk do të hyjnë në FA deri në vitet 2030 dhe ato do të jenë ende në shërbim në vitet 2080 kur dizeli i disponueshëm globalisht nuk ka gjasa të jetë i lirë. Për të parandaluar një bllokim të karbonit dhe asete të bllokuara në linjë, NATO njeh rëndësinë e sigurimit që standardet e efiçencës së karburantit dhe energjisë të përfshihen sot në fazën e projektimit të aftësive. Përmirësimet e aftësive për sistemet ekzistuese luftarake dhe inxhinierike, si dhe karburantet, janë po aq të nevojshme në afat të shkurtër, veçanërisht në fazën e jetës së mesme, pasi është e paqartë se cilat teknologji dhe sisteme do të jenë të disponueshme në 10-15 vjet. Teknologjitë e reja të kursimit të energjisë, si çdo pajisje tjetër ushtarake, kanë kohë të gjatë, prandaj forcat e armatosura aleate do të mbeten konsumatorë të mëdhenj të lëndëve djegëse fosile për një kohë të konsiderueshme në të ardhmen. Ndërsa pjesa tjetër e botës vazhdon të dekarbonizohet, ushtritë ka të ngjarë të përfaqësojnë një pjesë në rritje të emetimeve globale.
Ndërkohë disa rregullime teknologjike vijnë me grupet e tyre të sfidave. Për shembull, bateritë litium-jon kanë kohë të gjata karikimi, degradohen më shpejt në mot të nxehtë dhe zvogëlohen në kapacitet dhe performancë në temperatura të ftohta. Në një mjedis kontestues, rimbushja e baterisë është e lidhur me zinxhirin logjistik të karburantit dhe duhet të planifikohet me kujdes. Kur bëhet fjalë për lëvizshmërinë, pesha e baterisë përbën një tjetër faktor ndalues.
Prodhimi i hidrogjenit, të cilin disa e konsiderojnë premtues për përdorim në shkallë të gjerë në ushtri, aktualisht është i shtrenjtë, me energji intensive dhe i mungon infrastruktura e disponueshme. Kur bëhet fjalë për biokarburantet, lënda e parë është e kufizuar dhe tashmë ka një konkurrencë të konsiderueshme mbi këtë burim brenda sektorit civil (veçanërisht industrisë ushqimore). Rritja e prodhimit të biokarburanteve mund të çojë në ndryshim të përdorimit të tokës, shpyllëzim dhe humbje të biodiversitetit. Disa e perceptojnë këtë humbje të mundshme të zhytjes së karbonit si më të keqe se djegia e lëndëve djegëse fosile. Energjia bërthamore, megjithëse teknikisht e realizueshme, mbetet një opsion i kufizuar për shumicën e FA për arsye sigurie, kosto të larta operative dhe sfida të infrastrukturës dhe ruajtjes. Në tërësi, ndërkohë që ushtritë aleate tashmë mbështeten në shumë teknika të kursimit të energjisë në baza fikse dhe madje edhe përpara, shumë teknologji të reja “të gjelbra” mbeten mjaftueshëm të pjekura për përdorim luftarak. Dhe ndërsa ushtritë aleate zhvendosen drejt burimeve të rinovueshme, do të ketë një mbështetje më të madhe në sistemet inteligjente dhe të lidhura, të cilat janë të prirura ndaj sulmeve kibernetike.
Risi e gjelbër e nxitur nga përpjekjet private. Varësi të reja strategjike nga furnitorë jo të besueshëm
NATO do të ketë nevojë për ndihmën e sektorit privat për të përmbushur objektivat e saj të dekarbonizimit. Ndërsa ushtritë nxitën përparimet teknologjike në të kaluarën, është sektori privat ai që kryeson zhvillimin e zgjidhjeve inovative me përdorim të dyfishtë që mund të përfitojnë potencialisht forcat e armatosura aleate sot, duke përfshirë edhe fushën e qëndrueshmërisë. Me përjashtim të kontraktorëve të mëdhenj të mbrojtjes, kompanitë private kanë qenë tradicionalisht të kujdesshme në lidhje me angazhimin ose ndarjen e të dhënave me sektorin e mbrojtjes. Kjo është veçanërisht e vërtetë për fillimet në fazat e hershme dhe ngritjet në shkallë. Procedurat burokratike dhe afatet e gjata kohore të prokurimit kanë qenë gjithashtu një faktor dekurajues.
Mendimet besohet se janë zhvendosur pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia në vitin 2022, i cili nxiti shumë palë të interesuara private të përdorin burimet, aftësitë dhe ekspertizën e tyre në dobi të sigurisë kombëtare. Lufta ka vënë gjithashtu në pikëpyetje implikimet potencialisht problematike të kapitalit të huaj sipërmarrës në ndërmarrjet fillestare në të gjithë Aleancën, veçanërisht nga vendet që sfidojnë interesin dhe sigurinë e NATO-s, veçanërisht Kina. Fondi i Inovacionit të NATO-s (NIF), së bashku me Përshpejtuesin e Inovacionit të Mbrojtjes të NATO-s për Atlantikun e Veriut (DIANA), synojnë të kapërcejnë hendekun midis inovatorëve dhe ushtrisë, si dhe të zhbllokojnë financimin shtesë që nisin, inovatorët e fazave të hershme dhe akademia ka nevojë për të.
Por në përpjekjet e tyre për t’u larguar nga lëndët djegëse fosile, aleatët duhet të jenë të kujdesshëm për të mos zëvendësuar një varësi me një tjetër, veçanërisht në mineralet e papërpunuara kritike, të cilat janë thelbësore për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e teknologjive “të pastra”, si panelet diellore dhe qelizat e karburantit, si dhe sistemet moderne të armëve. Kina aktualisht dominon tregun global si në minierat ashtu edhe në përpunimin e tokave të rralla, duke siguruar deri në 98% të furnizimit të Evropës. Ndërsa shumica e anëtarëve të NATO-s ishin në gjendje të gjenin alternativa dhe të largoheshin nga burimet ruse të energjisë relativisht shpejt, shkëputja nga Kina është shumë më e vështirë. “Anëtarët e Aleancës duhet të forcojnë qëndrueshmërinë e zinxhirëve të tyre të furnizimit, të përmirësojnë ndërgjegjësimin se ku qëndrojnë dobësitë më të mëdha, të diversifikojnë portofolet e tyre të importit dhe të miratojnë një qasje “6 Rs” për zbutjen e cenueshmërisë së zinxhirit të furnizimit: të rimendojnë, reduktojnë, zëvendësojnë, ridizajnojnë , riciklojnë dhe rishpërndajnë lëndët e para”. NATO mund të udhëheqë rrugën në prodhimin e vlerësimeve të cenueshmërisë për lëndët e para dhe zinxhirët e furnizimit, të inkurajojë anëtarët dhe partnerët e NATO-s që t’i përfshijnë këto gjetje në vendimet e tyre të prokurimit, si dhe të zhvillojnë përgjigje dhe standarde të përbashkëta për trajtimin e detyrimit ekonomik.
Stafi dhe burimet, e ardhmja
Duke pasur parasysh se përpjekjet e NATO-s për t’iu përgjigjur rreziqeve të sigurisë të lidhura me klimën janë relativisht të kohëve të fundit, “prioritizimi i ndryshimit të klimës duhet të shoqërohet me personelin dhe burimet e duhura”. Që nga viti 2021, kur plani i veprimit i NATO-s për Ndryshimet Klimatike dhe Sigurinë erdhi në jetë, shtabi i NATO-s punësoi disa anëtarë të rinj të stafit dhe është bërë përparim i rëndësishëm për të rritur njohuritë dhe kapacitetet përkatëse në të gjithë organizatën. Qendra e NATO-s për Kërkimin dhe Eksperimentimin Detar (CMRE), një organ ekzekutiv i Organizatës së Shkencës dhe Teknologjisë (STO), është gjithashtu në kërkim të shkencëtarëve të klimës. Qendra e ardhshme e Ekselencës për Ndryshimet Klimatike dhe Sigurinë (CASCOE), e cila do të organizohet nga Kanadaja dhe do të bëhet funksionale në vjeshtën e vitit 2023, pritet të përbëhet nga 35 anëtarë të stafit të përhershëm (si civilë ashtu edhe ushtarakë). Ndërsa NATO nuk mund t’i detyrojë aleatët individualë që të rrisin burimet dhe rekrutimin në hapësirën e sigurisë klimatike në nivel kombëtar, fakti trehon që deri në 11 vende sponsorizuese (përveç Kanadasë) nënshkruan Memorandumin e Mirëkuptimit për të funksionalizuar CASCOE në Vilnius dhe u zotuan për dërgimin e ekspertëve kombëtarë në Qendër
Programi Shkencë për Paqe dhe Siguri (SPS), i cili financon veprimtari shkencore bashkëpunuese midis anëtarëve dhe partnerëve të NATO-s, po e drejton gjithnjë e më shumë vëmendjen dhe financimin e tij drejt sigurisë mjedisore. Në vitin 2022, 17 për qind e aktiviteteve të miratuara përqendroheshin në kërkime dhe shkëmbime njohurish në fushën e klimës dhe sigurisë. Në vitin 2023, projekteve që fokusohen në sigurinë mjedisore dhe energjitike iu dha prioritet më i madh për financim. Së fundi, si Fondi i Inovacionit të NATO-s (NIF) ashtu edhe Përshpejtuesi i Inovacionit të Mbrojtjes së NATO-s për Atlantikun e Veriut (DIANA) kanë një komponent të gjelbër. DIANA u bë funksionale dhe nisi thirrjen e saj të parë për propozime në qershor 2023, me elasticitetin e energjisë që përbën një nga tre fushat prioritare të fokusit. E gjithë kjo tregon se aleatët, pavarësisht nga pikëpamjet dhe prioritetet konkurruese, vazhdojnë të marrin shumë seriozisht rreziqet mjedisore ndaj aktiviteteve të tyre ushtarake.
Zbatimi i agjendës së NATO-s për sigurinë klimatike është përballur me sfida të shumta, nga varësitë e reja strategjike, përmes rreziqeve teknike dhe të ndërveprueshmërisë, deri te kufizimet financiare dhe kapacitetesh. Ndërsa Aleanca merr gjithnjë e më shumë çështje të ditës, ajo duhet të sigurohet që roli i saj në sigurinë klimatike të jetë i përcaktuar qartë (si brenda ashtu edhe për publikun më të gjerë), se ka burimet për të ofruar dhe vullnetin politik pas tij. Mbajtja e vrullit për të çuar përpara këtë punë mes luftës së vazhdueshme dhe prioriteteve konkurruese do të jetë kyç. Ndërsa do të kërkohet një ndryshim kulturor brenda sektorit të mbrojtjes, promovimi i njohurive më të mëdha për ndryshimet klimatike është thelbësor në të gjithë sektorët e shoqërisë, jo vetëm në mbrojtje.
Pavarësisht sfidave ekzistuese, NATO, në nivel organizativ, ka bërë shumë përparim që kur miratoi Planin e Veprimit për Ndryshimet Klimatike dhe Sigurinë në vitin 2021. Samiti i Vilnius shënoi një moment historik të rëndësishëm në rrugëtimin e NATO-s drejt bërjes së organizatës ndërkombëtare udhëheqëse kur bëhet fjalë për kuptimi dhe përshtatja ndaj ndikimeve të ndryshimeve klimatike në siguri. U publikuan tre raporte kryesore, secili duke trajtuar një shtyllë të veçantë të Planit të Veprimit të NATO-s për Ndryshimet Klimatike dhe Sigurinë. Për sa i përket zbutjes, i cili konsiderohet si elementi më ambicioz i agjendës së sigurisë klimatike të NATO-s, zhvillimi i një metodologjie uniforme për llogaritjen dhe analizimin e emetimeve ushtarake të GHG-ve të Ndërmarrjes së NATO-s, e cila u publikua në Samitin e Vilnius këtë vit, është një hap i rëndësishëm për të ndihmuar NATO-n të arrijë objektivat e saj për reduktimin e emetimeve.
Me tranzicionin e energjisë në lëvizje të plotë (të përshpejtuar nga lufta në vazhdim dhe kriza globale energjetike) përpjekjet rreth vlerësimit të emetimeve ushtarake, shkëmbimit të praktikave më të mira dhe zhvillimit të Tranzicionit të Energjisë të NATO-s sipas Dizajnit tregojnë se NATO po mendon për të ardhmen e dizajnit të forcës në mes ndryshimi i klimës dhe objektivat zero neto, që kërkon të ndihmojë në shmangien e divergjencave dhe të sigurojë që aleatët të përparojnë së bashku. Dekarbonizimi ushtarak dhe qëndrueshmëria e secilit aleat individual, dhe kështu qëndrueshmëria e Aleancës në tërësi, janë të ndërthurura tani më shumë se kurrë./’Ushtria’
Fraksion.com
