12 qershori 1999: Kur Perëndimi çliroi me trupa Kosovën dhe e administroi me zyrtarët e tij

Nga Mimoza Golikja

 

Përforcime të NATO-s mbërritën në Kosovë më 5 qershor 2023, një javë pas dhunës së paprovokuar dhe të papranueshme që la pothuajse 40 trupa paqeruajtëse të KFOR-it, të plagosur në përleshjet e 26 majit 2023. Rreth 500 pjesëtarë të shërbimit turk nga brigada e 65-të e mekanizuar e këmbësorisë së Turqisë, përbënin pjesën më të madhe të përforcimeve të NATO-s. Batalioni u vendose në Kosovë “për aq kohë sa të jetë e nevojshme”. Një batalion tjetër shtesë i forcave rezervë të NATO-s është vënë gjithashtu në gatishmëri më të lartë për t’u vendosur nëse është e nevojshme.

Situata u tensionua dy javët e fundit në Veri, kur kryeministri Kurti vendosi të çojë policinë për futjen në objektet komunale të kryetarëve të rinj të Mitrovicës së Veriut, Zveçanit, Zubin Potokut dhe Leposaviqit. Aleatët kritikuan qeverinë e Kosovës për hyrjen me dhunë në ndërtesat komunale në veri të vendit dhe bënë thirrje  për ndryshimin e mënyrës të veprimit. Veprimi i  Kurtit pa u konsultuar dhe bashkërenduar me SHBA, si dhe mungesa e bashkëpunimit, rrodhën një një numër ngjarjesh ku tensionet janë ende të larta, ndërsa SHBA dhe BE ende “shpresojnë për më shumë rezultate”, gjatë vizitave të të dërguarëve të tyre në Beograd e Prishtinë.

“Sot është dita për të reflektuar thellë e për ta nxjerrë Kosovën nga qorrsokaku ku e ka futur grindja absurde me aleatët”, tha kryeministri Edi  Rama më 12 prill 2023 duke kujtuar pikërisht datën e vendosjes së NATO-s në Kosovë. Rama u shpreh se “pa aleatët strategjikë të shqiptarëve, miq të mirë në ditët më të këqija, s’do të kishte as Republikë të Kosovës, as liri e demokraci për shqiptarët në Kosovë”.

“Si sot e gati çerek shekulli më parë, hyrja e NATO-s në Kosovë u rikujton të gjithëve, se pa aleatët strategjikë të shqiptarëve, miq të mirë në ditët më të këqija, s’do të kishte as Republikë të Kosovës, as liri e demokraci për shqiptarët në Kosovë! Zoti i bekoftë aleatët tanë!”, shkroi Rama në rrjetet sociale.

Vendosja e KFOR-it në Kosovë

NATO udhëheq operacionin për mbështetjen e paqes në Kosovë që nga qershori 1999 në mbështetje të përpjekjeve më të gjera ndërkombëtare për të ndërtuar paqen dhe stabilitetin në zonë. KFOR-i u vendos në Kosovë më 12 qershor 1999, pas një fushate ajrore 78-ditore. Kjo fushatë  ajrore u nis nga Aleanca në mars 1999 për të ndalur dhe kthyer katastrofën humanitare që po shpalosej në vend.

KFOR-i e merr mandatin e tij nga Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara (RKSOKB) e datës 10 qershor 1999 dhe Marrëveshja Ushtarako-Teknike ndërmjet NATO-s dhe Republikës Federale të Jugosllavisë dhe Serbisë. KFOR-i vepron sipas Kapitullit VII të Kartës së OKB-së dhe, si i tillë, është një operacion për zbatimin e paqes.

Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit, ( pas marrëveshjes për tërheqjen e trupave serbe nga Kosova), përcakton statusin politik të Kosovë si protektorat të OKB-së, dhe i jep administrimin e Kosovës po kësaj organizate ndërkombëtare. Sipas kësaj rezolute OKB ka përgjegjësin për administratën civile kurse NATO për sigurinë në Kosovë.

Sot, KFOR-i përbëhet nga afërsisht 4,200 trupa të ofruara nga 27 vende aleate dhe partnere ,( 500 trupa janë vendosur  para një jave si rezultat i trazirave në veri, priten edhe 200 trupa te tjera). KFOR vazhdon të ndihmojë në ruajtjen e një mjedisi të mbrojtur dhe të sigurt dhe lirinë e lëvizjes për të gjithë njerëzit dhe komunitetet në Kosovë, sipas mandatit të tij, i cili është: të frenojë armiqësinë dhe kërcënimet e reja kundër Kosovës nga forcat jugosllave dhe serbe; të krijojë një mjedis të sigurt dhe të sigurojë sigurinë dhe rendin publik; çmilitarizimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës; të mbështesë përpjekjet ndërkombëtare humanitare; dhe koordinojnë dhe mbështesë praninë civile ndërkombëtare.

Me kalimin e kohës, me përmirësimin e situatës së sigurisë, NATO ka përshtatur gradualisht pozicionin e forcës së KFOR-it drejt një force më të vogël dhe më fleksibël me më pak detyra statike. Të gjitha rregullimet në pozicionin e forcës së KFOR-it vendosen nga Këshilli i Atlantikut të Veriut ndërsa situata e sigurisë në terren ka evoluuar. KFOR-i po ashtu është duke bashkëpunuar dhe koordinuar me Kombet e Bashkuara (OKB), Bashkimin Evropian (BE) dhe aktorë të tjerë ndërkombëtarë për të mbështetur zhvillimin e një Kosove të qëndrueshme, demokratike, multietnike dhe paqësore.

Pas vendosjes së tij më 12 qershor  1999, detyrat e KFOR-it kanë përfshirë dhe, në disa raste, ende përfshijnë ndihmën për kthimin e personave të zhvendosur dhe refugjatëve; rindërtim dhe çminim; ndihmë mjekësore; siguria dhe rendi publik; mbrojtja e vendeve patrimonial; siguria kufitare; ndalimi i kontrabandës së armëve ndërkufitare; zbatimin e një programi për amnisti të armëve, municioneve dhe eksplozivëve në mbarë Kosovën; shkatërrimi i armëve; dhe mbështetje për themelimin e institucioneve civile, ligjit dhe rendit, sistemit gjyqësor dhe penal, procesit zgjedhor dhe aspekteve të tjera të jetës politike, ekonomike dhe sociale të Kosovës.

Vëmendje e veçantë vazhdon t’i kushtohet mbrojtjes së minoriteteve. Kjo përfshin patrulla të rregullta pranë enklavave të minoriteteve, pika kontrolli, përcjellje për grupet e pakicave, mbrojtjen e vendeve të trashëgimisë si manastiret dhe donacionet, duke përfshirë ushqime, rroba dhe mjete shkollore.

Ndëra më 12 qershor 2008, NATO ra dakord të fillojë zbatimin e detyrave shtesë në Kosovë në koordinim me autoritetet përkatëse vendore dhe ndërkombëtare. Ai ndihmoi në largimin e Trupave Mbrojtëse të Kosovës (TMK) dhe në themelimin e Forcës së Sigurisë së Kosovës (FSK), si dhe një strukturë civile për të mbikëqyrur FSK-në. NATO mbikëqyri ngritjen dhe trajnimin e një FSK-je multietnike, profesionale dhe të kontrolluar nga civilët. FSK-ja është një forcë vullnetare e armatosur lehtë. Ajo ka përgjegjësinë kryesore për detyrat e sigurisë që nuk janë të përshtatshme për policinë si reagimi ndaj emergjencave, asgjësimi i mjeteve shpërthyese, menaxhimi i materialit të rrezikshëm, shuarja e zjarrit dhe mbrojtja civile. Forca totale e FSK-së është e mandatuar për maksimum 2500 personel aktiv dhe 800 rezervistë.

NATO dislokon forca shtesë në Kosovë, 24 vjet pas Rezolutës 1244

NATO dënoi fuqishëm sulmet e paprovokuara kundër trupave të KFOR-it në veri të Kosovës më 26 maj 2023, të cilat kanë çuar në plagosjen e një numri prej tyre. “Sulme të tilla janë krejtësisht të papranueshme. Dhuna duhet të ndalet menjëherë. Ne u bëjmë thirrje të gjitha palëve që të përmbahen nga veprimet që nxisin më tej tensionet dhe të angazhohen në dialog”, tha misioni. “KFOR-i do të ndërmarrë të gjitha veprimet e nevojshme për të ruajtur një mjedis të mbrojtur dhe të sigurt dhe do të vazhdojë të veprojë në mënyrë të paanshme, në përputhje me mandatin e tij sipas Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara të vitit 1999”, tha  KFOR-i në deklaratën  e tij lëshuar më 29 maj 2023, si reagim për situatën e krijuar.

“Ne kemi vendosur të dislokojmë 700 trupa të tjera nga forca rezervë operative për Ballkanin Perëndimor dhe të vendosim një batalion shtesë të forcave rezervë në gatishmëri më të lartë, në mënyrë që ata të mund të dislokohen nëse është e nevojshme”,  tha shefi i NATO-s më 30 maj  gjatë vizitës së tij  në Oslo në takim me  kryeministrin norvegjez Jonas Gahr Støre. “Sulme të tilla janë të papranueshme dhe duhet të ndalen”, tha ai.

Rezoluta 1244 u miratua më 10 qershor 1999 dhe më 12 qershor elementët e parë të Forcës së Kosovës të udhëhequr nga NATO, ose KFOR, hynë në Kosovë. Deri më 20 qershor, tërheqja e forcave serbe kishte përfunduar.

KFOR-i fillimisht përbëhej nga rreth 50,000 burra dhe gra nga vendet anëtare të NATO-s, vendet partnere dhe vende të tjera joanëtare të NATO-s nën komandën dhe kontrollin e unifikuar. Në fillim të vitit 2002, KFOR-i u reduktua në rreth 39,000 trupa. Mjedisi i përmirësuar i sigurisë i mundësoi NATO-s të reduktojë nivelet e trupave të KFOR-it në 26,000 deri në qershor 2003, pastaj në 17,500 deri në fund të 2003.

Situata e sigurisë dhe mbështetja për ngritjen e kapaciteteve

Vitet e fundit, situata e sigurisë vazhdoi të përmirësohej në mënyrë të qëndrueshme. Si rezultat, më 11-12 qershor 2009, ministrat e Mbrojtjes të NATO-s vendosën të rregullojnë gradualisht qëndrimin e forcës së KFOR-it drejt asaj që quhet prani parandaluese. Në takimin e tyre jozyrtar në Stamboll më 3-4 shkurt 2010, ministrat e Mbrojtjes të NATO-s u informuan nga Autoritetet Ushtarake të NATO-s se KFOR-i kishte arritur me sukses të ashtuquajturën Porta 1 në kalimin e tij në një prani parandaluese, duke zvogëluar numrin e trupave në terre, në rreth 10200. Lëvizja në Portën 2, duke lejuar një total prej rreth 5,000 trupash, u rekomandua nga Autoritetet Ushtarake të NATO-s dhe u autorizua nga Këshilli i Atlantikut të Veriut më 29 tetor 2010. Porta 2 u deklarua më 28 shkurt 2011.

Çdo vendim i ardhshëm për reduktimin e mëtejshëm të gjurmës së KFOR-it në Kosovë kërkon miratimin e Këshillit të Atlantikut të Veriut. Kombet kanë qenë të qartë se çdo vendim i tillë duhet të diktohet nga kushtet e vazhdueshme pozitive në terren. (Situata aktuale diktoi  vendimin për vendosjen e 700 trupave shtesë, vendimi i 30 maj 2023)

Në një zhvillim të veçantë, përmirësimi i situatës së sigurisë në terren në Kosovë gjithashtu i lejoi NATO-s të vazhdojë me zbatimin e të ashtuquajturit procesi i çrregullimit: transferimi gradual i sigurisë për objektet e trashëgimisë fetare dhe kulturore nën mbrojtjen e KFOR-it në përgjegjësinë e Policisë së Kosovës. Deri në fund të vitit 2013, KFOR-i kishte zbërthyer tetë prona me status të posaçëm të caktuar: Monumentin e Gazimestanit, Manastirin e Graçanicës, Manastirin e Zoçishtit, Manastirin e Budisavcit, Manastirin e Goriocit, vendin e Kryeengjëllit, Manastirin e Deviçit dhe Patriarkanën e Pejës. Vetëm një vend i caktuar – Manastiri i Deçanit – aktualisht mbetet nën mbrojtjen fikse të KFOR-it.

Përveç detyrave të caktuara për KFOR-in, NATO zhvillon edhe iniciativa për ngritjen e kapaciteteve me organizatat e sigurisë në Kosovë. Këto aktivitete drejtohen nga Ekipi Këshillues dhe Ndërlidhës i NATO-s (NALT), i cili u krijua në 2016 pas bashkimit të dy entiteteve: Ekipi Këshillues i NATO-s (NAT), i krijuar në 2008 për të mbikëqyrur krijimin e një organizate të udhëhequr nga civilët e Autoritetet e Kosovës të ushtrojnë kontroll civil mbi FSK-në; dhe Ekipi Ndërlidhës dhe Këshillues i NATO-s (NLAT), i cili vazhdoi të mbështesë FSK-në përtej deklaratës së Këshillit të Atlantikut të Veriut për aftësinë e plotë operacionale të FSK-së në korrik 2013./Tema

 

Fraksion.com