Kriza Amerikane intensifikohet

Nga George Friedman 

Ndërsa rikthehem në vetëdije pasi COVID-19 më kishte nën kontroll gjatë javëve të fundit, më ka ndodhur që historia e vërtetë që po shpaloset në botë është në Shtetet e Bashkuara. Kina dhe Rusia kanë një rëndësi të madhe, ashtu si edhe vendet e tjera. Por asnjëri prej tyre nuk e rrotullon botën. Shtetet e Bashkuara kanë ekonominë më të madhe, si dhe forcën më të fuqishme ushtarake, duke përfshirë marinën e saj. SHBA-ja mbetet një novator kryesor në teknologji.

Kjo është arsyeja pse Shtetet e Bashkuara janë një fuqi vendimtare, por edhe e rrezikshme. Përqendrimi i fuqisë dhe aftësive, dhe shkalla në të cilën ato janë të ndërlidhura globalisht, do të thotë se një dështim amerikan ka të ngjarë të ketë pasoja katastrofike globalisht.

Kjo nuk është një cenueshmëri e re globale, por tani përkon me krizën sistematike me të cilën përballet SHBA, siç e parashtrova në librin tim “Stuhia para qetësisë”. Ai libër parashikoi një krizë sociale në fillim të kësaj dekade, e ndjekur nga një krizë masive ekonomike. Së bashku me këtë, do të shfaqej një krizë politike dhe një krizë institucionale e madhe, një herë në çdo 80 vjet në qeverinë federale. Së fundi, ai parashikoi një ndryshim të thellë në qeveri afër fundit të dekadës, i nxitur nga forcat politike dhe ekonomike.

Duke parë historinë, ajo që bie në sy është se në ciklet e mëparshme, çështjet sociale prireshin të zvogëloheshin pak përpara se çështjet ekonomike përfundimtare të merrnin përsipër. Në vitin 1980, ndërsa çështjet ekonomike mbizotëronin, çështjet intensive sociale të racës dhe kulturës seksuale në vitet 1970 ishin ulur disi. Në vitin 1932, aspektet sociale u zbehën me vdekjen e Huey Long dhe fillimin e Depresionit të Madh. Fuqia e Ku Klux Klan u ul dhe çështjet sociale të lidhura me emigracionin ia lanë vendin shqetësimeve ekonomike.

Intensiteti i çështjeve të vazhdueshme sociale është i habitshëm. Çështjet që janë morale, fetare dhe kulturore janë ende duke shqyer sistemin amerikan. Dështimet e bankave dhe realiteti që i shkaktoi ato, po ndërlikohen në vend që të kapërcejnë këto ngjarje të vjetra. Situata e ndërlikuar dukshëm është cikli institucional 80-vjeçar. Sinkronizimi i fundit të këtij cikli dhe ciklit socio-ekonomik është i pari në historinë e SHBA. Pyetjet në lidhje me marrëdhëniet midis institucioneve federale si Gjykata e Lartë dhe Kongresi përkeqësojnë mosbesimin normal midis publikut dhe institucioneve.

Asgjë në lidhje me këtë proces nuk është mekanike, por ka modele në mënyrën se si jetojmë dhe qeverisim veten. Dështimi i zvogëlimit të çështjeve sociale, intensifikimi i çështjeve ekonomike dhe intensiteti ekstrem i fërkimit midis institucioneve federale janë dukshëm të ndryshme nga modelet në shekullin e 20-të me zgjedhjen e Franklin Roosevelt dhe Ronald Reagan. Të dyja kaluan në mënyrë efektive nga krizat sociale dhe ekonomike që ishin të dallueshme. Por zemërimi dhe urrejtja reciproke e ditëve të sotme – dhe dështimi i tyre për t’u tërhequr – janë të çuditshme, veçanërisht kur përfshihet çështja institucionale, me të cilën as Roosevelt dhe as Reagan nuk duhej të merreshin. Shkalla dhe lloji i tërbimit dhe përbuzjes që ka publiku i sotëm amerikan për anëtarët e tjerë të publikut janë të ndryshme.

Kjo më bën të konkludoj se modeli që përdora në “Stuhia para qetësisë” duhet të modifikohet pak. Pikat e tranzicionit në jetën politike kanë qenë, që nga themelimi i Amerikës, cikle 50-vjeçare dhe 80 vjet për ndërrime institucionale. Momenti kryesor ka qenë zgjedhja e një presidenti. Unë supozova se ky cikël do të ishte i njëjtë dhe, për rrjedhojë, se zgjedhjet e fundit presidenciale para fundit të dekadës do të ishin pika kryesore.

Më duhet të theksoj se ndërsa presidentët janë të rëndësishëm, ata nuk janë forca lëvizëse e historisë. Forca lëvizëse janë modelet e ndarjes të ndërtuara rreth çështjeve sociale, ekonomike dhe institucionale. Është ndarja kryesore dhe mosfunksionimi masiv që detyrojnë një ndryshim thelbësor në të gjitha nivelet. Një president kryeson këtë ndryshim, duke i lënë meritën presidentit të ri.

Nuk besoj se situata do të vazhdojë përtej zgjedhjeve të ardhshme. Çështjet brutale sociale, nga raca në gjini e deri te armët, krijojnë një ndarje publike që ndikon në funksionimin e qeverisë. Marrëdhëniet brenda sistemit politik në të gjitha nivelet janë gjithnjë e më helmuese. Sistemi financiar ka lënë një krizë ekonomike. Siç parashikohet, sistemi teknologjik do të bëhet gjithnjë e më joefikas dhe oreksi i publikut për mallrat e tij do të jetë në rënie. Sistemi financiar parashikon rënie ekonomike që do të sjellë zgjidhje gjithnjë e më të dëshpëruara dhe të thjeshtuara, duke tërhequr më tej kapitalin nga sistemi financiar. Për herë të parë në histori, cikli institucional dhe cikli shoqëror do të përkojnë. Ndërsa luftërat priren të mos ndikojnë në ciklet e brendshme, ndikimi i luftës në Ukrainë ka të ngjarë të zmadhohet.

Sistemi aktual politik nuk mund ta menaxhojë këtë situatë. Një zgjidhje duhet të dalë tani, që të kryesohet nga presidenti i ardhshëm. Është e pamundur të shpjegohen të gjitha detajet e një dështimi të sistemit apo nevojës për një rend të ri politik. Në këtë pikë, e vetmja gjë që mund të thuhet është se ne po shkojmë drejt dështimit dhe një president i ri, duke i mbushur të gjithë me shpresë të gëzueshme, do të mbikëqyrë atë që duhet bërë. Por ajo që duhet bërë mbetet e errët, duke marrë parasysh vetëm gjerësinë dhe seriozitetin e dështimit./GPF

Fraksion.com