NATO miraton buxhetet e vitit 2023

Nga Mimoza Golikja

 

Aleatët ranë dakord për buxhetet civile dhe ushtarake të NATO-s për vitin 2023 në një takim të Këshillit të Atlantikut të Veriut, të mërkurën më 14 dhjetor 2022.  Buxheti civil është vendosur në 370.8 milionë euro dhe buxheti ushtarak është vendosur në 1.96 miliardë euro, që përfaqëson një rritje përkatësisht 27.8% dhe 25.8% gjatë vitit 2022.

Sekretari i Përgjithshëm Jens Stoltenberg thase “mirëpret fuqimisht marrëveshjen e buxheteve civile dhe ushtarake të NATO-s për vitin 2023. Kjo është një shprehje konkrete e nivelit më të lartë të ambicieve të vendosura nga krerët e shteteve dhe qeverive aleate në Samitin tonë transformues të Madridit në qershor. Ne duhet të vazhdojmë të investojmë më shumë dhe më mirë së bashku në NATO. Vetëm Amerika e Veriut dhe Evropa, duke punuar së bashku në një NATO të fortë, mund të mbajnë një miliard njerëzit tanë të sigurt në një botë më të rrezikshme.”

Në Samitin e Madridit në qershor, aleatët ranë dakord të investojnë më shumë së bashku në Aleancë, duke reflektuar nevojën për t’iu përgjigjur një mjedisi të degraduar të sigurisë të shkaktuar nga lufta e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës. Në Konceptin e ri Strategjik të NATO-s, aleatët ranë dakord se “investimi në NATO është mënyra më e mirë për të siguruar lidhjen e qëndrueshme midis aleatëve evropianë dhe të Amerikës së Veriut, duke kontribuar në paqen dhe stabilitetin global”. Ata gjithashtu ranë dakord të “sigurojnë që vendimet tona politike të kenë burime adekuate”.

Buxheti civil siguron fonde për personelin, kostot operative dhe shpenzimet e programit të Shtabit të NATO-s dhe të Stafit të saj Ndërkombëtar. Ndërsabuxheti ushtarak mbulon kostot operative të shtabit të Strukturës së Komandës së NATO-s, misioneve dhe operacioneve në mbarë botën. Elementi i tretë kryesor i përbashkët i financuar i NATO-s është Programi i Investimeve të Sigurisë së NATO–s (NSIP), i cili mbulon investimet kryesore të ndërtimit dhe të sistemit të komandës dhe kontrollit. Tavani i vitit 2023 për SKIP është 1 miliard euro, që përfaqëson një rritje prej 26.6% krahasuar me vitin 2022.Kurse financimi i përbashkët nga ana e tij demonstron solidaritetin e aleatëve dhe u mundëson anëtarëve të NATO-s të trajtojnë në mënyrë më efektive sfidat e përbashkëta të sigurisë. NATO është e përkushtuar të ofrojë siguri në një mënyrë efektive, transparente dhe financiarisht të përgjegjshme.

Cilat janë fondet dhe si financohet NATO për buxhetin e saj

NATO sigurohet përmes kontributeve direkte dhe indirekte të anëtarëve të saj. Fondet e përbashkëta të NATO-s janë kontribute të drejtpërdrejta në buxhetet kolektive, aftësitë dhe programet, të cilat barazohen me vetëm 0.3% të shpenzimeve totale të mbrojtjes aleate (afërsisht 2.5 miliardë euro në vit deri në vitin 2022) për të zhvilluar aftësitë dhe për të drejtuar tërësinë e Organizatës dhe komandat e saj ushtarake, aftësitë dhe infrastrukturën.Financimi indirekt i NATO-s ndodh kur Këshilli i Atlantikut të Veriut, organi më i lartë vendimmarrës politik i NATO-s, vendos njëzëri të angazhohet në një operacion ose mision, nuk ka asnjë detyrim për secilin anëtar që të kontribuojë, përveç nëse bëhet fjalë për një operacion të mbrojtjes kolektive të Nenit 5, në të cilin rast pritshmëritë janë të ndryshme. Në të gjitha rastet, NATO (si një organizatë) nuk ka forcat e veta të armatosura, kështu që aleatët angazhojnë trupa dhe pajisje. Kontributet ndryshojnë në formë dhe shkallë nga, për shembull, disa ushtarë në mijëra trupa, dhe nga automjetet e blinduara, anijet detare ose helikopterët në të gjitha format e pajisjeve ose mbështetjes, mjekësore ose të tjera. Këto kontribute ofrohen nga aleatë individualë dhe janë marrë nga aftësia e tyre e përgjithshme e mbrojtjes për të formuar një aftësi të kombinuar të Aleancës, ku secili mbulon kostot që lidhen me dislokimet e tyre.Udhëzuesi i investimeve në mbrojtje prej 2%filloi në vitin 2006, kur ministrat e Mbrojtjes të NATO-s ranë dakord të angazhonin një minimum prej 2% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) për shpenzimet e mbrojtjes për të vazhduar të sigurojnë gatishmërinë ushtarake të Aleancës. Ky udhëzues shërben gjithashtu si një tregues i vullnetit politik të një vendi për të kontribuar në përpjekjet e përbashkëta mbrojtëse të NATO-s, pasi kapaciteti mbrojtës i secilit anëtar ka një ndikim në perceptimin e përgjithshëm të besueshmërisë së Aleancës si një organizatë politiko-ushtarake.Financimi i kombinuar i aleatëve, matur në GDP, është pothuajsei barabartë me atë të SHBA. Megjithatë, aleatët shpenzojnë së bashku më pak se gjysmën e asaj që SHBA shpenzon për mbrojtje. Ky çekuilibër ka qenë konstant, me variacione, gjatë gjithë historisë së Aleancës dhe më shumë që nga ngjarjet tragjike të 11 shtatorit 2001, pas së cilës SHBA rritën ndjeshëm shpenzimet e mbrojtjes. Vëllimi i shpenzimeve të mbrojtjes amerikane përfaqëson afërsisht dy të tretat e shpenzimeve të mbrojtjes të Aleancës në tërësi. Megjithatë, kjo nuk është shuma që SHBA kontribuojnë në drejtimin operacional të NATO-s, e cila ndahet me të gjithë aleatët sipas parimit të financimit të përbashkët. Për më tepër, shpenzimet e mbrojtjes amerikane mbulojnë edhe angazhimet jashtë zonës euroatlantike. Aleanca mbështetet në SHBA për ofrimin e disa aftësive thelbësore, për shembull, në lidhje me inteligjencën, mbikëqyrjen dhe zbulimin; furnizimi me karburant ajër-ajër; mbrojtja nga raketat balistike; dhe lufta elektronike ajrore.Franca, Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar së bashku përfaqësojnë afërsisht 50% të shpenzimeve të mbrojtjes të aleatëve përveç SHBA-së. Në Samitin e Uellsit në vitin 2014, në përgjigje të aneksimit të paligjshëm të Krimesë nga Rusia dhe trazirave në Lindjen e Mesme, liderët e NATO-s ranë dakord të ndryshojnë trendin e rënies së buxheteve të mbrojtjes dhe vendosën që aleatët që përmbushin aktualisht udhëzimin 2% për shpenzimet e mbrojtjes do të synojnë të vazhdojnë ta bëjnë këtë  duke ndaluar çdo rënie me synimin pët të rritur shpenzimet e mbrojtjes në terma realë me rritjen e PBB-së dhe të lëvizin drejt udhëzimit 2% brenda një dekade për të përmbushur objektivat e tyre të aftësisë së NATO-s dhe për të plotësuar mangësitë e aftësive të NATO-s. Udhëzuesi 2% i PBB-së mbetet një tregues i rëndësishëm i vendosmërisë politike të aleatëve për t’i kushtuar mbrojtjes një nivel të konsiderueshëm i burimeve. Viti 2022 është viti i tetë radhazi i rritjes së shpenzimeve të mbrojtjes në të gjithë aleatët evropianë dhe në Kanada, duke arritur në një rritje prej 1.2% në terma realë krahasuar me 2021.Premtimi i Investimeve në Mbrojtjes i miratuar në vitin 2014 u bën thirrje aleatëve që të përmbushin udhëzimin prej 2% të PBB-së për shpenzimet e mbrojtjes dhe 20% të shpenzimeve vjetore të mbrojtjes për pajisjet kryesore të reja deri në vitin 2024. 

Buxhetet e NATO-s  dhe udhëzimet kryesore

Buxhetet e mbrojtjes kombëtare mbulojnë në thelb tre kategori shpenzimesh, shpenzimet e personelit dhe pensionet; hulumtimi, zhvillimi dhe prokurimi i pajisjeve mbrojtëse; dhe operacionet, ushtrimet dhe mirëmbajtja. Alokimi i buxhetit është një vendim kombëtar, sovran, por aleatët e NATO-s kanë rënë dakord që të paktën 20% e shpenzimeve të mbrojtjes duhet t’i kushtohen shpenzimeve kryesore të pajisjeve, duke përfshirë kërkimin dhe zhvillimin shoqërues, të perceptuar si një tregues vendimtar për shkallën dhe ritmin e modernizimit. Në Samitin e Uellsit në 2014, Udhëheqësit e NATO-s ranë dakord që, brenda një dekade, aleatët që po shpenzojnë më pak se 20% të shpenzimeve të tyre vjetore të mbrojtjes për pajisjet kryesore do të synojnë të rrisin investimet e tyre vjetore në 20% ose më shumë të shpenzimeve totale të mbrojtjes. Në vitin 2022, 23 nga 30 aleatët e përmbushën këtë udhëzim dhe 24 aleatë shpenzuan më shumë në terma realë për pajisjet kryesore sesa në 2021.Të gjithë aleatët do të sigurojnë gjithashtu që forcat e tyre të përmbushin udhëzimet e miratuara nga NATO për vendosjen dhe qëndrueshmërinë dhe metrika të tjera të dakorduara të prodhimit dhe ata do të kujdesen që forcat e tyre të armatosura të mund të veprojnë së bashku në mënyrë efektive, duke përfshirë zbatimin e standardeve dhe doktrinave të dakorduara të NATO-s.

NATO ka buxhete dhe programe vjetore me vlerë rreth 2.5 miliardë euro, të cilat, ndër të tjera, mbështesin strukturën e përhershme të komandës ushtarake, operacionet dhe misionet e saj aktuale, dhe ofrojnë infrastrukturën thelbësore ushtarake. Kjo përfaqëson 0.3% të shpenzimeve totale të mbrojtjes aleate. Ky financim i drejtpërdrejtë vjen kryesisht në dy formafinancim i zakonshëm dhe financim i përbashkët. Ai gjithashtu mund të vijë në formën e fondeve të mirëbesimit, kontributeve në natyrë, marrëveshjeve ad hoc të ndarjes dhe donacioneve.Që nga themelimi i NATO-s, financimi i përbashkët ka luajtur një rol strategjik në mbështetjen e objektivave, prioriteteve dhe detyrave kryesore të Aleancës. Aleatët bashkojnë burimet e tyre kolektive për të siguruar dhe ofruar programe dhe aftësi kyçe të NATO-s.Kriteret për financimin e përbashkët rishikohen rregullisht dhe përshtaten për të vazhduar me objektivat dhe nevojat politiko-ushtarake të NATO-s në zhvillim. Marrëveshjet e përbashkëta të financimit zbatohen për buxhetet civile dhe ushtarake të NATO-s dhe Programin e Investimeve të Sigurisë së NATO-s (NSIP). Kontributet e financimit të përbashkët të aleatëve për NATO-n vendosen duke përdorur një formulë të rënë dakord për ndarjen e kostove që rrjedh nga të ardhurat kombëtare bruto të vendeve anëtare të NATO-s.

Buxheti civil mbështet konsultimin dhe vendimmarrjen e aleatëve. Ai siguron fonde për shpenzimet e personelit, kostot operative dhe shpenzimet kapitale dhe programore të Shtabit Ndërkombëtar në Shtabin e NATO-s në Belgjikë. Ai financohet nga buxhetet e ministrisë së Jashtme kombëtare (në shumicën e vendeve); zbatimi i tij mbikëqyret nga Komisioni i Buxhetit. Psh buxheti civil i NATO-s për vitin 2022 ishte 289.1 milionë euro. Ekzistojnë pesë objektiva të vijës së parë që përfshijnë mbështetjen për menaxhimin dhe operacionet e krizave; mbrojtjen kolektive; sigurinë e bashkëpunimit;  marrëdhëniet me publikun dhe procesin e konsultimit midis aleatëve. Ekzistojnë gjithashtu tre objektiva mundësues që konsistojnë në,mbështetja e mjedisit operacional të Shtabit të NATO-s; qeverisja dhe rregullimi nëpërmjet monitorimit të politikave, proceseve dhe procedurave të biznesit; dhe sigurinë e Shtabit të NATO-s.

Buxheti ushtarak mbështet dhe kontribuon në forcimin e parandalimit dhe qëndrimit mbrojtës të NATO-s, dhe nxitjen e ndërveprimit në të gjithë Aleancën. Ai financon funksionimin e aftësitve të financuara të përbashkëta, strukturën e integruar të komandës, operacionet dhe misionet e Aleancës, dhe në një farë mase, trajnimet dhe ushtrimet. Ai përbëhet nga nën-buxhete të veçanta, të cilat financohen me kontribute nga buxhetet e mbrojtjes kombëtare të aleatëve (në shumicën e vendeve) sipas ndarjeve të kostove të dakorduara. Zbatimi i tij mbikëqyret nga Komisioni i Buxhetit. Ndër të tjera, buxheti ushtarak siguron fonde për strukturën e integruar të komandës, Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar, Komandat Strategjike të NATO-s, Forcën e Paralajmërimit dhe Kontrollit të Hershëm Ajror të NATO-s (NAEW&C) dhe operacionet dhe misionet e Aleancës. Megjithatë, në të gjitha rastet, sigurimi i personelit ushtarak për strukturën e integruar të komandës ose për operacionet dhe misionet mbetet një përgjegjësi e financuar në nivel kombëtar. Buxheti ushtarak për vitin 2022 ishte 1.56 miliardë euro.

Programi i Investimeve të Sigurisë së NATO-s (NSIP) mbështet dhe kontribuon në parandalimin, mbrojtjen dhe sigurinë. Ai financon sistemet kryesore të ndërtimit dhe komandës dhe kontrollit dhe siguron instalime dhe lehtësira të tilla si sistemet e komunikimit dhe informacionit të mbrojtjes ajrore, selinë ushtarake për strukturën e integruar të komandës dhe për operacionet e vendosura, si dhe aeroportet kritike, sistemet e karburantit dhe infrastrukturën detare. NSIP financohet nga Ministritë e Mbrojtjes të çdo anëtari të NATO-s. Zbatimi i tij mbikëqyret nga Komiteti i Investimeve. Aftësitë ofrohen ose nga kombet pritëse individuale ose nga vendet përdoruese, nga agjencitë e NATO-s ose Komandat Strategjike. Tavani i vitit 2022 për SKIP ishte 790 milionë euro. Kurse marrëveshjet e përbashkëta të financimit janë krijuar brenda kushteve të një karte të rënë dakord të NATO-s. Vendet pjesëmarrëse identifikojnë prioritetet dhe marrëveshjet e financimit, ndërsa NATO ka dukshmëri dhe ofron mbikëqyrje politike. Programet e financuara bashkërisht ndryshojnë në numrin e vendeve pjesëmarrëse, marrëveshjet e ndarjes së kostos dhe strukturat e menaxhimit.Financimi i përbashkët është i përshtatshëm kur ka nevojë për një kornizë afatgjatë, specifike për subjektin për të zbatuar kërkesa në shkallë të gjerë ose iniciativa specifike. Iniciativa më e fundit e financimit të përbashkët është krijimi i Përshpejtuesit të Inovacionit të Mbrojtjes për Atlantikun e Veriut (DIANA). Marrëveshjet e përbashkëta të financimit mund të çojnë në ngritjen e një organizate ose agjencie menaxhuese brenda NATO-s.Aktivitetet e financuara së bashku variojnë nga zhvillimi dhe prodhimi i avionëve luftarakë ose helikopterëve deri te sigurimi i mbështetjes logjistike ose sistemeve të komunikimit dhe informacionit të mbrojtjes ajrore. Këto përfshijnë agjencitë për aftësinë e paralajmërimit dhe kontrollit të hershëm në ajër të NATO-s (NAPMA), programin e helikopterëve NH90 (NAHEMA) dhe programet e avionëve luftarakë Eurofighter-Typhoon dhe Tornado (NETMA). Agjencitë e NATO-s gjithashtu koordinojnë aktivitetet e kërkimit dhe zhvillimit ose janë aktive në fushat e standardizimit dhe shkëmbimit të inteligjencës.

Buxhetet civile dhe ushtarake dhe kufijtë e kontributeve janë vjetore, që përputhen me vitin kalendarik. Çdo buxhet përgatitet nën autoritetin e kreut të organit përkatës të NATO-s. Tavanet e financimit përcaktohen nga Bordi i Politikave dhe Planifikimit të Burimeve dhe miratohen nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Kur buxheti vjetor është miratuar, krerët e organeve përkatëse të NATO-s kanë lirinë për ta ekzekutuar atë nëpërmjet shpenzimit të fondeve për qëllimet e autorizuara.

 

Fraksion.com