NATO miraton buxhetet e vitit 2023
Nga Mimoza Golikja
Aleatët ranë dakord për buxhetet civile dhe ushtarake të NATO-s për vitin 2023 në një takim të Këshillit të Atlantikut të Veriut, të mërkurën më 14 dhjetor 2022.  Buxheti civil është vendosur në 370.8 milionë euro dhe buxheti ushtarak është vendosur në 1.96 miliardë euro, që përfaqëson një rritje përkatësisht 27.8% dhe 25.8% gjatë vitit 2022.
Sekretari i Përgjithshëm Jens Stoltenberg thase “mirëpret fuqimisht marrëveshjen e buxheteve civile dhe ushtarake të NATO-s për vitin 2023. Kjo është një shprehje konkrete e nivelit më të lartë të ambicieve të vendosura nga krerët e shteteve dhe qeverive aleate në Samitin tonë transformues të Madridit në qershor. Ne duhet të vazhdojmë të investojmë më shumë dhe më mirë së bashku në NATO. Vetëm Amerika e Veriut dhe Evropa, duke punuar së bashku në një NATO të fortë, mund të mbajnë një miliard njerëzit tanë të sigurt në një botë më të rrezikshme.”
Në Samitin e Madridit në qershor, aleatët ranë dakord të investojnë më shumë së bashku në Aleancë, duke reflektuar nevojën për t’iu përgjigjur një mjedisi të degraduar të sigurisë të shkaktuar nga lufta e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës. Në Konceptin e ri Strategjik të NATO-s, aleatët ranë dakord se “investimi në NATO është mënyra më e mirë për të siguruar lidhjen e qëndrueshme midis aleatëve evropianë dhe të Amerikës së Veriut, duke kontribuar në paqen dhe stabilitetin global”. Ata gjithashtu ranë dakord të “sigurojnë që vendimet tona politike të kenë burime adekuate”.
Buxheti civil siguron fonde pĂ«r personelin, kostot operative dhe shpenzimet e programit tĂ« Shtabit tĂ« NATO-s dhe tĂ« Stafit tĂ« saj NdĂ«rkombĂ«tar. NdĂ«rsabuxheti ushtarak mbulon kostot operative tĂ« shtabit tĂ« StrukturĂ«s sĂ« KomandĂ«s sĂ« NATO-s, misioneve dhe operacioneve nĂ« mbarĂ« botĂ«n. Elementi i tretĂ« kryesor i pĂ«rbashkĂ«t i financuar i NATO-s Ă«shtĂ« Programi i Investimeve tĂ« SigurisĂ« sĂ« NATO–s (NSIP), i cili mbulon investimet kryesore tĂ« ndĂ«rtimit dhe tĂ« sistemit tĂ« komandĂ«s dhe kontrollit. Tavani i vitit 2023 pĂ«r SKIP Ă«shtĂ« 1 miliard euro, qĂ« pĂ«rfaqĂ«son njĂ« rritje prej 26.6% krahasuar me vitin 2022.Kurse financimi i pĂ«rbashkĂ«t nga ana e tij demonstron solidaritetin e aleatĂ«ve dhe u mundĂ«son anĂ«tarĂ«ve tĂ« NATO-s tĂ« trajtojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« efektive sfidat e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« sigurisĂ«. NATO Ă«shtĂ« e pĂ«rkushtuar tĂ« ofrojĂ« siguri nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« efektive, transparente dhe financiarisht tĂ« pĂ«rgjegjshme.
Cilat janë fondet dhe si financohet NATO për buxhetin e saj
NATO sigurohet pĂ«rmes kontributeve direkte dhe indirekte tĂ« anĂ«tarĂ«ve tĂ« saj. Fondet e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« NATO-s janĂ« kontribute tĂ« drejtpĂ«rdrejta nĂ« buxhetet kolektive, aftĂ«sitĂ« dhe programet, tĂ« cilat barazohen me vetĂ«m 0.3% tĂ« shpenzimeve totale tĂ« mbrojtjes aleate (afĂ«rsisht 2.5 miliardĂ« euro nĂ« vit deri nĂ« vitin 2022) pĂ«r tĂ« zhvilluar aftĂ«sitĂ« dhe pĂ«r tĂ« drejtuar tĂ«rĂ«sinĂ« e OrganizatĂ«s dhe komandat e saj ushtarake, aftĂ«sitĂ« dhe infrastrukturĂ«n.Financimi indirekt i NATO-s ndodh kur KĂ«shilli i Atlantikut tĂ« Veriut, organi mĂ« i lartĂ« vendimmarrĂ«s politik i NATO-s, vendos njĂ«zĂ«ri tĂ« angazhohet nĂ« njĂ« operacion ose mision, nuk ka asnjĂ« detyrim pĂ«r secilin anĂ«tar qĂ« tĂ« kontribuojĂ«, pĂ«rveç nĂ«se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« operacion tĂ« mbrojtjes kolektive tĂ« Nenit 5, nĂ« tĂ« cilin rast pritshmĂ«ritĂ« janĂ« tĂ« ndryshme. NĂ« tĂ« gjitha rastet, NATO (si njĂ« organizatĂ«) nuk ka forcat e veta tĂ« armatosura, kĂ«shtu qĂ« aleatĂ«t angazhojnĂ« trupa dhe pajisje. Kontributet ndryshojnĂ« nĂ« formĂ« dhe shkallĂ« nga, pĂ«r shembull, disa ushtarĂ« nĂ« mijĂ«ra trupa, dhe nga automjetet e blinduara, anijet detare ose helikopterĂ«t nĂ« tĂ« gjitha format e pajisjeve ose mbĂ«shtetjes, mjekĂ«sore ose tĂ« tjera. KĂ«to kontribute ofrohen nga aleatĂ« individualĂ« dhe janĂ« marrĂ« nga aftĂ«sia e tyre e pĂ«rgjithshme e mbrojtjes pĂ«r tĂ« formuar njĂ« aftĂ«si tĂ« kombinuar tĂ« AleancĂ«s, ku secili mbulon kostot qĂ« lidhen me dislokimet e tyre.UdhĂ«zuesi i investimeve nĂ« mbrojtje prej 2%filloi nĂ« vitin 2006, kur ministrat e Mbrojtjes tĂ« NATO-s ranĂ« dakord tĂ« angazhonin njĂ« minimum prej 2% tĂ« Prodhimit tĂ« BrendshĂ«m Bruto (PBB) pĂ«r shpenzimet e mbrojtjes pĂ«r tĂ« vazhduar tĂ« sigurojnĂ« gatishmĂ«rinĂ« ushtarake tĂ« AleancĂ«s. Ky udhĂ«zues shĂ«rben gjithashtu si njĂ« tregues i vullnetit politik tĂ« njĂ« vendi pĂ«r tĂ« kontribuar nĂ« pĂ«rpjekjet e pĂ«rbashkĂ«ta mbrojtĂ«se tĂ« NATO-s, pasi kapaciteti mbrojtĂ«s i secilit anĂ«tar ka njĂ« ndikim nĂ« perceptimin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« besueshmĂ«risĂ« sĂ« AleancĂ«s si njĂ« organizatĂ« politiko-ushtarake.Financimi i kombinuar i aleatĂ«ve, matur nĂ« GDP, Ă«shtĂ« pothuajsei barabartĂ« me atĂ« tĂ« SHBA. MegjithatĂ«, aleatĂ«t shpenzojnĂ« sĂ« bashku mĂ« pak se gjysmĂ«n e asaj qĂ« SHBA shpenzon pĂ«r mbrojtje. Ky çekuilibĂ«r ka qenĂ« konstant, me variacione, gjatĂ« gjithĂ« historisĂ« sĂ« AleancĂ«s dhe mĂ« shumĂ« qĂ« nga ngjarjet tragjike tĂ« 11 shtatorit 2001, pas sĂ« cilĂ«s SHBA rritĂ«n ndjeshĂ«m shpenzimet e mbrojtjes. VĂ«llimi i shpenzimeve tĂ« mbrojtjes amerikane pĂ«rfaqĂ«son afĂ«rsisht dy tĂ« tretat e shpenzimeve tĂ« mbrojtjes tĂ« AleancĂ«s nĂ« tĂ«rĂ«si. MegjithatĂ«, kjo nuk Ă«shtĂ« shuma qĂ« SHBA kontribuojnĂ« nĂ« drejtimin operacional tĂ« NATO-s, e cila ndahet me tĂ« gjithĂ« aleatĂ«t sipas parimit tĂ« financimit tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, shpenzimet e mbrojtjes amerikane mbulojnĂ« edhe angazhimet jashtĂ« zonĂ«s euroatlantike. Aleanca mbĂ«shtetet nĂ« SHBA pĂ«r ofrimin e disa aftĂ«sive thelbĂ«sore, pĂ«r shembull, nĂ« lidhje me inteligjencĂ«n, mbikĂ«qyrjen dhe zbulimin; furnizimi me karburant ajĂ«r-ajĂ«r; mbrojtja nga raketat balistike; dhe lufta elektronike ajrore.Franca, Gjermania dhe MbretĂ«ria e Bashkuar sĂ« bashku pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« afĂ«rsisht 50% tĂ« shpenzimeve tĂ« mbrojtjes tĂ« aleatĂ«ve pĂ«rveç SHBA-sĂ«. NĂ« Samitin e Uellsit nĂ« vitin 2014, nĂ« pĂ«rgjigje tĂ« aneksimit tĂ« paligjshĂ«m tĂ« KrimesĂ« nga Rusia dhe trazirave nĂ« Lindjen e Mesme, liderĂ«t e NATO-s ranĂ« dakord tĂ« ndryshojnĂ« trendin e rĂ«nies sĂ« buxheteve tĂ« mbrojtjes dhe vendosĂ«n qĂ« aleatĂ«t qĂ« pĂ«rmbushin aktualisht udhĂ«zimin 2% pĂ«r shpenzimet e mbrojtjes do tĂ« synojnĂ« tĂ« vazhdojnĂ« ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ«Â duke ndaluar çdo rĂ«nie me synimin pĂ«t tĂ« rritur shpenzimet e mbrojtjes nĂ« terma realĂ« me rritjen e PBB-sĂ« dhe tĂ« lĂ«vizin drejt udhĂ«zimit 2% brenda njĂ« dekade pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur objektivat e tyre tĂ« aftĂ«sisĂ« sĂ« NATO-s dhe pĂ«r tĂ« plotĂ«suar mangĂ«sitĂ« e aftĂ«sive tĂ« NATO-s. UdhĂ«zuesi 2% i PBB-sĂ« mbetet njĂ« tregues i rĂ«ndĂ«sishĂ«m i vendosmĂ«risĂ« politike tĂ« aleatĂ«ve pĂ«r t’i kushtuar mbrojtjes njĂ« nivel tĂ« konsiderueshĂ«m i burimeve. Viti 2022 Ă«shtĂ« viti i tetĂ« radhazi i rritjes sĂ« shpenzimeve tĂ« mbrojtjes nĂ« tĂ« gjithĂ« aleatĂ«t evropianĂ« dhe nĂ« Kanada, duke arritur nĂ« njĂ« rritje prej 1.2% nĂ« terma realĂ« krahasuar me 2021.Premtimi i Investimeve nĂ« Mbrojtjes i miratuar nĂ« vitin 2014 u bĂ«n thirrje aleatĂ«ve qĂ« tĂ« pĂ«rmbushin udhĂ«zimin prej 2% tĂ« PBB-sĂ« pĂ«r shpenzimet e mbrojtjes dhe 20% tĂ« shpenzimeve vjetore tĂ« mbrojtjes pĂ«r pajisjet kryesore tĂ« reja deri nĂ« vitin 2024.Â
Buxhetet e NATO-s dhe udhëzimet kryesore
Buxhetet e mbrojtjes kombĂ«tare mbulojnĂ« nĂ« thelb tre kategori shpenzimesh, shpenzimet e personelit dhe pensionet; hulumtimi, zhvillimi dhe prokurimi i pajisjeve mbrojtĂ«se; dhe operacionet, ushtrimet dhe mirĂ«mbajtja. Alokimi i buxhetit Ă«shtĂ« njĂ« vendim kombĂ«tar, sovran, por aleatĂ«t e NATO-s kanĂ« rĂ«nĂ« dakord qĂ« tĂ« paktĂ«n 20% e shpenzimeve tĂ« mbrojtjes duhet t’i kushtohen shpenzimeve kryesore tĂ« pajisjeve, duke pĂ«rfshirĂ« kĂ«rkimin dhe zhvillimin shoqĂ«rues, tĂ« perceptuar si njĂ« tregues vendimtar pĂ«r shkallĂ«n dhe ritmin e modernizimit. NĂ« Samitin e Uellsit nĂ« 2014, UdhĂ«heqĂ«sit e NATO-s ranĂ« dakord qĂ«, brenda njĂ« dekade, aleatĂ«t qĂ« po shpenzojnĂ« mĂ« pak se 20% tĂ« shpenzimeve tĂ« tyre vjetore tĂ« mbrojtjes pĂ«r pajisjet kryesore do tĂ« synojnĂ« tĂ« rrisin investimet e tyre vjetore nĂ« 20% ose mĂ« shumĂ« tĂ« shpenzimeve totale tĂ« mbrojtjes. NĂ« vitin 2022, 23 nga 30 aleatĂ«t e pĂ«rmbushĂ«n kĂ«tĂ« udhĂ«zim dhe 24 aleatĂ« shpenzuan mĂ« shumĂ« nĂ« terma realĂ« pĂ«r pajisjet kryesore sesa nĂ« 2021.TĂ« gjithĂ« aleatĂ«t do tĂ« sigurojnĂ« gjithashtu qĂ« forcat e tyre tĂ« pĂ«rmbushin udhĂ«zimet e miratuara nga NATO pĂ«r vendosjen dhe qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« dhe metrika tĂ« tjera tĂ« dakorduara tĂ« prodhimit dhe ata do tĂ« kujdesen qĂ« forcat e tyre tĂ« armatosura tĂ« mund tĂ« veprojnĂ« sĂ« bashku nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive, duke pĂ«rfshirĂ« zbatimin e standardeve dhe doktrinave tĂ« dakorduara tĂ« NATO-s.
NATO ka buxhete dhe programe vjetore me vlerë rreth 2.5 miliardë euro, të cilat, ndër të tjera, mbështesin strukturën e përhershme të komandës ushtarake, operacionet dhe misionet e saj aktuale, dhe ofrojnë infrastrukturën thelbësore ushtarake. Kjo përfaqëson 0.3% të shpenzimeve totale të mbrojtjes aleate. Ky financim i drejtpërdrejtë vjen kryesisht në dy formafinancim i zakonshëm dhe financim i përbashkët. Ai gjithashtu mund të vijë në formën e fondeve të mirëbesimit, kontributeve në natyrë, marrëveshjeve ad hoc të ndarjes dhe donacioneve.Që nga themelimi i NATO-s, financimi i përbashkët ka luajtur një rol strategjik në mbështetjen e objektivave, prioriteteve dhe detyrave kryesore të Aleancës. Aleatët bashkojnë burimet e tyre kolektive për të siguruar dhe ofruar programe dhe aftësi kyçe të NATO-s.Kriteret për financimin e përbashkët rishikohen rregullisht dhe përshtaten për të vazhduar me objektivat dhe nevojat politiko-ushtarake të NATO-s në zhvillim. Marrëveshjet e përbashkëta të financimit zbatohen për buxhetet civile dhe ushtarake të NATO-s dhe Programin e Investimeve të Sigurisë së NATO-s (NSIP). Kontributet e financimit të përbashkët të aleatëve për NATO-n vendosen duke përdorur një formulë të rënë dakord për ndarjen e kostove që rrjedh nga të ardhurat kombëtare bruto të vendeve anëtare të NATO-s.
Buxheti civil mbështet konsultimin dhe vendimmarrjen e aleatëve. Ai siguron fonde për shpenzimet e personelit, kostot operative dhe shpenzimet kapitale dhe programore të Shtabit Ndërkombëtar në Shtabin e NATO-s në Belgjikë. Ai financohet nga buxhetet e ministrisë së Jashtme kombëtare (në shumicën e vendeve); zbatimi i tij mbikëqyret nga Komisioni i Buxhetit. Psh buxheti civil i NATO-s për vitin 2022 ishte 289.1 milionë euro. Ekzistojnë pesë objektiva të vijës së parë që përfshijnë mbështetjen për menaxhimin dhe operacionet e krizave; mbrojtjen kolektive; sigurinë e bashkëpunimit;  marrëdhëniet me publikun dhe procesin e konsultimit midis aleatëve. Ekzistojnë gjithashtu tre objektiva mundësues që konsistojnë në,mbështetja e mjedisit operacional të Shtabit të NATO-s; qeverisja dhe rregullimi nëpërmjet monitorimit të politikave, proceseve dhe procedurave të biznesit; dhe sigurinë e Shtabit të NATO-s.
Buxheti ushtarak mbështet dhe kontribuon në forcimin e parandalimit dhe qëndrimit mbrojtës të NATO-s, dhe nxitjen e ndërveprimit në të gjithë Aleancën. Ai financon funksionimin e aftësitve të financuara të përbashkëta, strukturën e integruar të komandës, operacionet dhe misionet e Aleancës, dhe në një farë mase, trajnimet dhe ushtrimet. Ai përbëhet nga nën-buxhete të veçanta, të cilat financohen me kontribute nga buxhetet e mbrojtjes kombëtare të aleatëve (në shumicën e vendeve) sipas ndarjeve të kostove të dakorduara. Zbatimi i tij mbikëqyret nga Komisioni i Buxhetit. Ndër të tjera, buxheti ushtarak siguron fonde për strukturën e integruar të komandës, Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar, Komandat Strategjike të NATO-s, Forcën e Paralajmërimit dhe Kontrollit të Hershëm Ajror të NATO-s (NAEW&C) dhe operacionet dhe misionet e Aleancës. Megjithatë, në të gjitha rastet, sigurimi i personelit ushtarak për strukturën e integruar të komandës ose për operacionet dhe misionet mbetet një përgjegjësi e financuar në nivel kombëtar. Buxheti ushtarak për vitin 2022 ishte 1.56 miliardë euro.
Programi i Investimeve të Sigurisë së NATO-s (NSIP) mbështet dhe kontribuon në parandalimin, mbrojtjen dhe sigurinë. Ai financon sistemet kryesore të ndërtimit dhe komandës dhe kontrollit dhe siguron instalime dhe lehtësira të tilla si sistemet e komunikimit dhe informacionit të mbrojtjes ajrore, selinë ushtarake për strukturën e integruar të komandës dhe për operacionet e vendosura, si dhe aeroportet kritike, sistemet e karburantit dhe infrastrukturën detare. NSIP financohet nga Ministritë e Mbrojtjes të çdo anëtari të NATO-s. Zbatimi i tij mbikëqyret nga Komiteti i Investimeve. Aftësitë ofrohen ose nga kombet pritëse individuale ose nga vendet përdoruese, nga agjencitë e NATO-s ose Komandat Strategjike. Tavani i vitit 2022 për SKIP ishte 790 milionë euro. Kurse marrëveshjet e përbashkëta të financimit janë krijuar brenda kushteve të një karte të rënë dakord të NATO-s. Vendet pjesëmarrëse identifikojnë prioritetet dhe marrëveshjet e financimit, ndërsa NATO ka dukshmëri dhe ofron mbikëqyrje politike. Programet e financuara bashkërisht ndryshojnë në numrin e vendeve pjesëmarrëse, marrëveshjet e ndarjes së kostos dhe strukturat e menaxhimit.Financimi i përbashkët është i përshtatshëm kur ka nevojë për një kornizë afatgjatë, specifike për subjektin për të zbatuar kërkesa në shkallë të gjerë ose iniciativa specifike. Iniciativa më e fundit e financimit të përbashkët është krijimi i Përshpejtuesit të Inovacionit të Mbrojtjes për Atlantikun e Veriut (DIANA). Marrëveshjet e përbashkëta të financimit mund të çojnë në ngritjen e një organizate ose agjencie menaxhuese brenda NATO-s.Aktivitetet e financuara së bashku variojnë nga zhvillimi dhe prodhimi i avionëve luftarakë ose helikopterëve deri te sigurimi i mbështetjes logjistike ose sistemeve të komunikimit dhe informacionit të mbrojtjes ajrore. Këto përfshijnë agjencitë për aftësinë e paralajmërimit dhe kontrollit të hershëm në ajër të NATO-s (NAPMA), programin e helikopterëve NH90 (NAHEMA) dhe programet e avionëve luftarakë Eurofighter-Typhoon dhe Tornado (NETMA). Agjencitë e NATO-s gjithashtu koordinojnë aktivitetet e kërkimit dhe zhvillimit ose janë aktive në fushat e standardizimit dhe shkëmbimit të inteligjencës.
Buxhetet civile dhe ushtarake dhe kufijtë e kontributeve janë vjetore, që përputhen me vitin kalendarik. Çdo buxhet përgatitet nën autoritetin e kreut të organit përkatës të NATO-s. Tavanet e financimit përcaktohen nga Bordi i Politikave dhe Planifikimit të Burimeve dhe miratohen nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Kur buxheti vjetor është miratuar, krerët e organeve përkatëse të NATO-s kanë lirinë për ta ekzekutuar atë nëpërmjet shpenzimit të fondeve për qëllimet e autorizuara.
Fraksion.com
