Mbi Gjeoekonominë: Kthesa që mund të ndryshojë rregullat në sistemin global

Nga Antonia Colibasanu 

Javën e kaluar, unë fola dhe moderova në disa konferenca personalisht – një gjë e rrallë që nga fillimi i pandemisë – temat e të cilave shkonin nga mbrojtja dhe siguria në tregtinë rajonale deri në çështjet evropiane. Emëruesi i përbashkët, natyrisht, ishte gjeopolitika, por ajo që më goditi më shumë në bisedat e mia ishte se, në vend të tërheqjes nga Afganistani ose zgjedhjeve në Gjermani, pothuajse të gjithë ishin të shqetësuar para së gjithash nga inflacioni dhe ndryshimi i gjelbër ekonomik që po zhvillohej në Evropë.

Në fakt, pothuajse çdo bisedë kishte një gjë të përbashkët: Sfidat ekonomike të shoqërisë sonë në dritën e pandemisë. Deri në gusht, inflacioni u shkaktua në përgjithësi nga sektori i energjisë dhe nga një grup i ngushtë mallrash të tillë si gjysmëpërçuesit, rritja e çmimeve të të cilëve ishte e lidhur me krizën e zinxhirit të furnizimit. Por, siç dëshmohet nga rritjet e fundit në çmimet e ushqimit dhe shërbimeve, duket sikur efektet po zgjerohen. Kushtet e këqija të motit, thatësira të pazakonta dhe përmbytjet që shkatërruan të korrat, të përmendura shpesh si dëmi kolateral i ndryshimit të klimës, kanë kontribuar në një rritje të çmimeve të ushqimit.

Dhe megjithëse ishte kështu edhe para fillimit të pandemisë, pandemia vërtet ka ekspozuar dobësitë në sistemin ushqimor, duke ndikuar në prodhimin, furnizimin dhe shpërndarjen. Rritja e tarifave të transportit të oqeanit, çmimet më të larta të karburantit dhe mungesa e shoferëve të kamionëve po rrisin koston e shërbimeve të transportit. Për më tepër, pandemia krijoi vështirësi për prodhuesit për të hyrë në fuqinë punëtore që u nevojitet për të marrë prodhimet në kohën e duhur (për të mos thënë asgjë për punëtorët e nevojshëm për të dorëzuar dhe shpërndarë mallra të tjerë). I tillë ishte rasti për prodhuesit e domateve, portokallit dhe luleshtrydheve në Evropë në vitin 2020. Në Australi, grupet e industrisë kanë frikë se sfidat e lidhura me pandeminë mund të prishin atë që pritet të jetë një kulture yjore e drithërave të dimrit këtë sezon.

Industria ushqimore nuk është industria e vetme që përballet me këto lloj sfidash. Një shpjegim i paraqitur nga specialistët e burimeve njerëzore citon faktin se duket se ka një mospërputhje midis industrive që punësojnë dhe atyre që kërkojnë punë, një zhvillim që me sa duket u mbështet nga rimëkëmbja e pabarabartë në industri të ndryshme. Një shpjegim tjetër i referohet faktit se, gjatë pandemisë, shumë punëtorë u larguan nga qytetet ku punuan, duke i lënë punët e tyre të paplotësuara derisa të ketë një ndjenjë më të mirë se kur mund të ulet pandemia. Kjo flet për rëndësinë që fuqia punëtore të jetë në gjendje – dhe e gatshme – të migrojë nga një vend në tjetrin.

Anketat Socioekonomike Globale

Për herë të parë, ne po shohim papunësi të lartë dhe inflacion të lartë – diçka që është anormale kur ekonomitë po shërohen nga recesioni, dhe në përgjithësi anormale. Inflacioni zakonisht vjen së bashku me rimëkëmbjen dhe rritjen, e cila zakonisht ul papunësinë. Problemi është se inflacioni është i pabalancuar: Ka shumë vende pune dhe shumë pak njerëz të gatshëm t’i marrin ato.

Rritja e papunësisë dhe inflacionit

Vera e vitit 2021 ka qenë gjithçka, por normale, natyrisht. Pandemia nuk ka të sosur. Varianti Delta, i kombinuar me norma të ulëta vaksinimi, ka shtyrë përsëri infeksionet COVID-19 dhe kështu ka ngadalësuar rimëkëmbjen e sektorit të shërbimeve. Përveç mungesës së furnizimit, e cila zvogëlon shpenzimet e konsumatorit dhe të biznesit në të gjithë botën, një valë e vazhdueshme e lajmeve të zymta në lidhje me Afganistanin, stabilitetin politik global, si dhe ngjarje ekstreme si uraganet dhe zjarret kanë dëmtuar besimin e konsumatorit.

Besimi është thelbësor që një ekonomi të funksionojë. Pandemia ka treguar edhe një herë se sa i prekshëm është sistemi ynë aktual shoqëror. Ashtu si me krizën financiare globale të vitit 2008, njerëzit janë dëshmitarë të drejtpërdrejtë të efekteve negative të globalizimit, edhe pse pajtohen me faktin se ndërlidhshmëria dhe ndërvarësia janë realitete që nuk mund të zhbëhen shpejt. Eshtë e arsyeshme që ata të vënë në dyshim rregullat aktuale të lojës nëse ato rregulla krijojnë dhimbje dhe vuajtje.

Dhe, në fund të fundit, është toleranca e njerëzve ndaj dhimbjes që shkakton ndryshime politike. Me aq pakënaqësi të përgjithshme me mënyrën se si funksionon sistemi global, ideja se ka diçka që nuk është në rregull me shoqërinë tonë, ka avancuar në mënyrën e vet bisedën mbi qëndrueshmërinë dhe ndryshimin e klimës. Perceptimi se jetojmë në një botë të brishtë kërkon që ne të kërkojmë nga qeveritë tona të forcojnë ekzistencën tonë – të gjitha duke stabilizuar ekonominë. Sigurisht, është një ndryshim rrënjësor, ai që kërkon ristrukturim socio-ekonomik.

Nga pikëpamja gjeopolitike, shteteve u kërkohet të përdorin fuqinë e tyre ekonomike për të siguruar kushte të sigurta dhe të qëndrueshme jetese për njerëzit e tyre. Kjo ka qenë prej kohësh, por urgjenca e ndryshimeve të nevojshme në një kohë të konkurrencës së fortë ekonomike ndërkombëtare bën transformimin e gjeopolitikës në gjeoekonomi. Kuptimi tradicional i gjeoekonomisë është se kombet përdorin mjete të tregtisë së jashtme për të arritur imperativat. Në kontekstin aktual të kohëve thellësisht të pasigurta-falë pandemisë, ndryshimit të klimës dhe revolucionit dixhital-funksioni gjeoekonomik i shtetit-komb i referohet përdorimit të mjeteve ekonomike për të arritur qëllimet politike dhe për të rritur fuqinë e shtetit-komb. Kontrolli i tregjeve, menaxhimi i tepricave tregtare dhe përdorimi i sanksioneve ekonomike ose investimeve strategjike për të rritur ndikimin politik janë pjesë e arsenalit që një vend mund të përdorë për të ndërtuar, ruajtur dhe rritur fuqinë e tij ekonomike.

Por çfarë është fuqia ekonomike? Si mund ta masim atë, duke pasur parasysh kompleksitetin e kohëve të pandemisë në të cilën jetojmë? Rritja reale e prodhimit të brendshëm bruto dhe varësitë nga tregtia japin vetëm disa ide themelore të stabilitetit ekonomik të një vendi. Me pandeminë, ne kemi mësuar se fuqia e disponimit mbi lëndët e para strategjike luan një rol të rëndësishëm në mbajtjen gjallë të sektorëve strategjikë. Ajo që përbën një sektor strategjik, dhe për këtë arsye një lëndë e parë strategjike, gjithashtu ndryshon sipas vendndodhjes dhe kohës. Nafta nuk është aq e fuqishme tani sa ishte në vitet 1970. Furnizimi me ujë, edhe pse i domosdoshëm për të gjithë, është më strategjikisht i vlefshëm në disa vende sesa në të tjerat. Fenomenet ekstreme që i atribuohen ndryshimeve klimatike gjithashtu parashtrojnë pyetje specifike në planin afatgjatë. Aftësia për të prodhuar inovacion teknologjik do t’i japë vendeve ndikim mbi infrastrukturën kritike dhe për këtë arsye do t’u mundësojë atyre të sigurojnë stabilitetin e tyre në kohë ngjarjesh ekstreme të tilla si thatësira dhe pandemitë.

Në të njëjtën kohë, aftësia e një vendi për të zbatuar standardet dhe normat ndërkombëtare është çelësi për vendosjen e rregullave për sistemin ekonomik global dhe ushtrimin e ndikimit mbi shtetet e tjera. Me globalizimin, ne tashmë kemi vende që përdorin norma të ndryshme që veprojnë në të njëjtën ekonomi tregu, por qasja në tregjet strategjike është ende e vështirë për shkak të mbizotërimit të standardeve me bazë perëndimore.

Prandaj, ka tre elementë në të cilët një shtet duhet të përqëndrohet në ndërtimin e strategjisë së tij gjeoekonomike. Së pari, ajo duhet të ruajë fuqinë ekonomike që ka aktualisht. Së dyti, ajo duhet të zvogëlojë varësitë e njëanshme ekonomike. Së treti, ajo duhet të zhvillojë një strategji që kap dhe zgjeron vlerën e fuqisë së saj ekonomike. Në marrjen e këtyre tre hapave, shteti fokusohet në përcaktimin e pikave të tij të forta ekonomike, të cilat në fund të fundit formësohen nga popullsia. Burimet njerëzore të shtetit janë pasuria e tij më e vlefshme për strategjinë gjeoekonomike, veçanërisht në kohë të pasigurta.

Kjo është arsyeja pse marrëdhënia e paqëndrueshme midis inflacionit dhe papunësisë duhet të merret si një sinjal serioz i ristrukturimit ekonomik. Sjellja njerëzore e shkaktuar nga dhimbja njerëzore potencialisht po shkakton një revolucion që mund të ndryshojë rregullat në sistemin global./GPF

 

Fraksion.com