Kina rrit ndikimin në Ballkan përmes universiteteve në Serbi

Me projektin për universitetin kinez në Hungari, që po nxit polemika për shkak të mungesës së transparencës dhe shqetësimeve për liri akademike, ndikimi i Pekinit në arsimin e lartë në Serbi po vazhdon të rritet.

Një marrëveshje strategjike e nënshkruar në prill ndërmjet Hungarisë dhe universitetit prestigjioz të Shangait, Universitetit Fudan, u bë lajm ndërkombëtar dhe nxiti pakënaqësi në Hungari.

Vendimi për të ndërtuar më 2024 kampusin në Budapest, duke përdorur 1.5 miliard hua nga një bankë kineze, vuri në qendër të vëmendjes marrëdhëniet e ngushta të kryeministrit hungarez, Viktor Orban me Kinën dhe rriti shqetësimin lidhur me ndikimin afatgjatë që mund të ketë një projekt i tillë në sistemint e lartë të arsimit.

Por, në Serbi – ku Kina ka marrëdhënie të ngushta me presidentin serb, Aleksandar Vuçiq dhe në dy dekadat e fundit këto dy shtete kanë thelluar marrëdhëniet – bashkëpunimi në rritje me shkollat dhe universitetet kineze po vazhdon i papenguar.

Aktualisht tri universitete serbe – Universiteti i Beogradit, Universiteti i Novi Sadit dhe Universiteti i Nishit – kanë nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi me Universitetin Jiao Tong të Shangait, duke i hapur rrugën thellimit të lidhjeve arsimore dhe kulturore ndërmjet Serbisë dhe Kinës.

Marrëveshjet, që ishin nënshkruar më 2018, përfshijnë edhe klauzola në mënyrë që bashkëpunimi të rritet me kalimin e kohës. Aty përfshihet edhe shkëmbimi i studentëve dhe stafit, si dhe bursa e po ashtu edhe mbështetje financiare për orët për mësimin e gjuhës kineze.

Përveç marrëveshjeve me universitetet publike, Serbia gjithashtu është nikoqire e instituteve Konfuci në Beogradi dhe Novi Sad. Këto entitete, që udhëhiqen nga shteti, e që ofrojnë programe të gjuhës dhe kulturës jashtë vendit, janë akuzuar nga kritikët se përdoren nga Pekini për të shpërndarë propagandë, duke u fshehur pas mësimdhënies dhe për të ndërhyrë në fjalën e lirë nëpër kampuset universitare.

Vuçiqi ka çimentuar marrëdhëniet me Pekinin, duke bashkëpunuar në fushën e infrastrukturës, turizmit dhe në projekte teknologjike që kanë sjellë më shumë se 10 miliardë dollarë investime të huaja direkte në Serbi që nga viti 2005.

Por, fokusi në bashkëpunimin në arsim dhe kulturë paraqet një fazë të re të përfshirjes kineze në Ballkan, Evropë dhe më gjerë.

“Ky është një shembull tipik i përdorimit të fuqisë së butë”, tha për Radion Evropa e Lirë, Stefan Vladisavljev, analist në Fondin për ekselencë politike të Beogradit. “Teksa Kina po është ende duke ndjekur vendet si Rusia (në Ballkan), kjo gjë mund të sjellë më shumë njerëz më afër Pekinit. Ideja është që ta bëjmë Kinën më të arritshme dhe më të njohur, dhe të lë gjurmë edhe në shoqëri”, tha ai.

Serbia bën pjesë në nismën e Kinës “Brezi dhe Rruga” dhe po ashtu mbështet formatin 17+1 të Kinës, një forum i udhëhequr nga Pekini më 2012, që ka për qëllim ta angazhojë Kinën me vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore.

Por, marrëdhëniet e ngushta të Kinës me Beogradin, sipas analistëve, e lejojnë Serbinë që të veprojë si një qendër politike dhe ekonomike për zgjerimin e Pekinit përgjatë Ballkanit Perëndimor dhe të shërbejë si një shembull për meritat e iniciativave kineze, që prej bashkëpunimit në vëzhgim e deri tek ai për luftën kundër pandemisë së koronavirusit.

“Serbia është shembull i bashkëpunimit në rajon dhe një prej shteteve që Pekini e merr shembull kur dëshiron të tregojë se si duken raportet e suksesshme”, thotë Vladisavljev.

Thellimi i bashkëpunimit

Tena Preleci, hulumtuese në Universitetin e Oksfordit, tha për Shërbimin e Ballkanit të Radios Evropa e Lirë se rritja e ndikimit të Pekinit në arsimin e lartë në Serbi duhet të shihet në një kontekst më të gjerë të investimeve që Kina bën në universitete në mbarë botën. Këto investime janë një përpjekje e gjerë e Kinës për të promovuar kulturën, gjuhën e saj dhe raportet ndërkombëtare.

“Dëshira e Kinës është që ta formësojnë mënyrën se si prezantohet në nivel botëror, dhe mendoj se ishte çështje kohe që (Kina) të kishte prezencë më të fuqishme në sferën akademike në Serbi”, tha Prelec.

Por, Serbia përfaqëson gjithashtu një hapësirë relativisht të sigurt për t’u zgjeruar në arsimin e lartë, në shtetin ku Kina gëzon popullaritetin në mesin e popullatës, ka mbështetje nga qeveria dhe iniciativat, të tilla si Instituti Konfuci nuk përballen me nivelin e njëjtë të kritikave, siç po përballen aktualisht në mbarë Bashkimin Evropian, ku disa prej degëve të këtij instituti së fundmi janë mbyllur.

Përderisa programe të tilla ofrojnë mundësi të reja për studentët dhe pedagogët, profesoresha në Universitetin e Beogradit, Dragana Mitroviq thotë se këto përpjekje për diplomaci kulturore janë pjesë e një përpjekjeje më të madhe të Pekinit, që kanë për qëllim përhapjen e një “narrative kineze” në çështjet globale.

“Forcimi i ndikimit kulturor kinez është pjesë integrale e këtij bashkëpunimi (me Serbinë) dhe një qëllim për Qeverinë kineze”, tha Mitroviq për REL-in.

Bashkëpunimi nuk është i kufizuar vetëm ndërmjet universiteteve. Kompanitë kineze po ashtu kanë filluar që të përfshihen në projekte në edukimin e lartë në Serbi.

Kragujevci, një qytet në Serbinë qendrore, në shkurt të vitit 2020 nënshkroi një marrëveshje që universiteti i tij lokal të bashkëpunojë me kompaninë kineze, Dahua Technology. Kjo kompani fokusohet në teknologjinë e video-mbikëqyrjes.

Kompania kineze Linglong, që po ndërton një fabrikë gomash në Zrenjanin, në vlerë pothuajse një miliard dollarë dhe njëherësh është edhe sponsori kryesor i ligës së parë të futbollit në Serbi, në mars të vitit 2020 krijoi një program bursash për studentët serbë.

Një fazë e re

“Kinezët janë duke e diversifikuar qasjen e tyre ndaj edukimit dhe bashkëpunimit akademik, në kuptimin se ata tani po shkojnë përtej institucioneve shtetërore”, tha për Radion Evropa e Lirë, Vladimir Shopov, anëtar në Këshillin Evropian për Marrëdhënie me Jashtë.

Ky lloj i bashkëpunimit, që Shopov thotë është i dizajnuar për të zhvilluar raporte dhe për të shtrirë ndikimin në shoqëri, politikë dhe ekonomi, tashmë po kalon përtej fushëveprimit tradicional me universitetet dhe përmes instituteve Konfuci.

Në vend të kësaj, theksi po vendoset në bashkëpunimin me autoritetet lokale, kompanitë private dhe organizata të ndryshme kineze.

Qendra kulturore kineze në Beograd, që do të fokusohet në arte, letërsi dhe në fusha të tjera kulturore, është planifikuar që të hapet më 2021. Kjo qendër do të krijohet bazuar edhe në qendra të tilla që Kina ka hapur në Bullgari, Greqi dhe Rumani. Qendra kulturore po ndërtohet në një vend simbolik, në Ambasadën kineze, që NATO-ja e bombardoi më 1999 dhe kjo qendër do të jetë si një dritare për artin, literaturën dhe gjuhën kineze.

“Kjo lloj e përfshirjes është hapi tjetër logjik për prezencën e Pekinit në rajon”, tha Shopov. “Kina shikon se si lëvizjet e saj interpretohen në mbarë botën dhe është e qartë për ta se ata duhet të jenë më aktiv, në mënyrë që ta përhapin narrativin e tyre”.

Në Serbi, prezenca e Kinës është përballur me pak rezistencë, por së fundmi punëtorët dhe ambientalistët në mbarë vendin kanë shprehur shqetësimin e tyre lidhur me ndotjen e ajrit, që po shkaktohet nga projektet që po zhvillohen nga kompanitë kineze.

Protesta për degradimin e mjedisit në Beograd më 10 prill, ku protestuan mijëra persona, shtyn qeverinë që të urdhërojë minierën e bakrit Zijin në Bor, që udhëhiqet nga kinezët, që të ndalojë punën, pasi kjo minierë dështoi që të respektonte standardet mjedisore.

Autoritetet po ashtu kanë urdhëruar fabrikën e riciklimit, në pronësi të kinezëve, që të ndalojë prodhimin për shkak të dëmeve që i ka shkaktuar mjedisit.

Por, bashkëpunimi i Kinës me Serbinë në fushën e arsimit dhe kulturës pritet të vazhdojë.

“Ne jemi në fillim të këtij bashkëpunimi dhe është diçka që ende është duke filluar që të zhvillohet”, thotë Vladisavjev. “Ne tani jemi dëshmitarë të fillimit të këtij bashkëpunimi”.