Strategjia e Amerikës për Iranin

Nga George Friedman

Administrata e Presidentit Barack Obama kishte një qëllim kryesor në Lindjen e Mesme: Nuk donte që Irani të bëhej një fuqi bërthamore. Nuk donte që Izraeli të detyrohej të fillonte një sulm paraprak kundër një Irani bërthamor, shkaktuar nga deklarata publike e qëllimeve të Iranit kundër Izraelit. Aleatët amerikanë në rajon – Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, ndër të tjera – ishin të frikësuar se një Iran bërthamor mund t’i detyronte ata në një pozitë vartëse. Dhe administrata e Obamës, e përkushtuar ndaj mosangazhimit ushtarak nga rajoni, kishte frikë se për të qetësuar frikën rajonale, SHBA do të duhej të ndërmerrnin veprime ushtarake kundër fuqisë në shfaqje të Iranit, me pasoja të rrezikshme.

Administrata e Obamës krijoi një marrëveshje me Iranin sipas së cilës Irani do të pranonte të ndalonte programin e tij të armëve bërthamore dhe të lejonte monitorimin teknik ndërkombëtar të programit. E nënkuptuar në marrëveshje ishte që nëse Irani do të respektonte kushtet e marrëveshjes, do të dilnin marrëveshje më të gjera, duke lejuar Iranin të normalizonte marrëdhëniet e tij me botën e jashtme dhe të rrisë mirëqenien e tij ekonomike.

Marrëveshja u kritikua në atë kohë për tre arsye. Së pari, Irani ishte i aftë të lejonte inspektime dhe t’i shmangte ato, duke zhvendosur vendndodhjen e programit bërthamor. Irani ka shumë shpella dhe tunele ku mund të fshihen aktivitetet bërthamore. Inspektimet janë përqendruar në objektet e njohura për shkak të mungesës së inspektorëve dhe gjerësisë së vendit. Me fjalë të tjera, inspektimet duket të jenë një garanci e besueshme, por besueshmëria e tyre është në thelb e pasigurt. Së dyti, marrëveshja nuk adresonte marrëdhëniet e Iranit me vendet e tjera në rajon, kundër të cilave Irani ka kryer operacione të fshehta dhe të hapura. Pra, ajo nuk bëri asgjë kundër Iranit në Siri, Liban ose Jemen, as nuk bëri asgjë në lidhje me destabilizimin iranian dhe goditjet kundër vendeve të tjera, të tilla si sulmi i saj në një rafineri saudite. Më në fund, ajo nuk adresoi programin e raketave të Iranit, e cila duket se përfshin raketa me shumë rreze dhe ngarkesa. Nëse Irani po ndërtonte një raketë me rreze të mesme me aftësi bërthamore, siç pretenduan disa, atëherë ekzistonte një mister. Nëse Irani po braktiste programin e tij bërthamor, pse të shpenzonte burime të pakta në këto lloj raketash?

Pozicioni i administratës Obama ishte se të gjitha këto ishin çështje të rëndësishme por që arritja e një mirëkuptimi afatgjatë me Iranin kërkonte një qasje hap pas hapi. Nëse SH.B.A. do të kërkonte gjithçka menjëherë, nuk do të arrinte asgjë dhe qëllimi ishte të përdornin stimuj ekonomikë për ta tërhequr Iranin përpara. Kritikët e tij thanë se qasja e pacientit e linte derën e hapur për operacione të rrezikshme sulmuese dhe se, pasi mbrojtja e marrëveshjes do të bëhej në mënyrë të pashmangshme një objektiv politik, veprimet iraniane që shkelnin interesat amerikane por jo marrëveshja do të anashkalohej me shpresën e ruajtjes së bërthamës marreveshje. Kishte argumente për t’u bërë nga të dy palët, por çështjet thelbësore ishin se garancitë kundër një programi të vazhdueshëm bërthamor ishin të pasigurta në performancën e tyre dhe se marrëveshja e la Iranin me mundësi të konsiderueshme jo-bërthamore.

Një element i fushatës zgjedhore të Donald Trump ishte kundërshtimi i tij ndaj marrëveshjes bërthamore të Iranit. Ai në mënyrë të njëanshme këmbënguli që marrëveshja të shkojë përtej armëve bërthamore për raketat që i dhanë ato. Në vend se të përdorte një nxitje të marrëdhënieve të mëtejshme ekonomike, ai vendosi sanksione të rëndësishme mbi Iranin dhe bëri që nxitja e tyre të hiqet. Me fjalë të tjera, atje ku Obama u përpoq të mos dobësonte Iranin ekonomikisht por të përqendrohej tërësisht në çështjen në fjalë, Trump zgjodhi të dobësonte Iranin ekonomikisht në mënyrë që të zgjeronte qëllimet e marrëveshjes për të mbuluar raketat.

Trump gjithashtu kërkoi të zvogëlojë operacionet e jashtme të Iranit, ose të paktën të rrisë koston, duke mbështetur një sistem marrëdhëniesh, duke filluar me Izraelin dhe Emiratet e Bashkuara Arabe dhe duke u zgjeruar në vendet e tjera, që ishte krijuar për të izoluar Iranin dhe për të kufizuar aftësinë e tij për të luajtur jashtë një vendi arab kundër një tjetri. Në fund të administratës Trump, harta e rajonit ishte zhvendosur, dhe bashkë me të edhe pozicioni i Iranit. Ekonomia e saj ishte në rënie të madhe, armiqësia e botës arabe u konsolidua dhe supozimi ishte se midis koalicioneve dhe kostove ekonomike, operacionet politike dhe ushtarake iraniane në botën arabe do të binin, diçka që nuk shihet ende qartë. Por dobësia ekonomike dhe një shkallë e trazirave politike në Iran janë të dukshme.

Joe Biden garoi kundër politikës të  Trumpit për Iranin, ashtu si Trump kishte garuar kundër Obama-s. E gjithë kjo i dha ndryshimit një dimension politik. Trump favorizoi veprimet që ndërmori, por gjithashtu i mirëpriti ato si një sulm ndaj pozicionit të Obamës. Në mënyrë të ngjashme, ndërsa ne nuk kemi një kuptim të qartë të strategjisë së Biden mbi Iranin, ai ka një imperativ politik për të refuzuar politikën e Trump.

Lindja e Mesme është për momentin një vend rrënjësisht i ndryshëm nga sa ishte në pikën e vendimit të Obamës ose Trump. Koalicioni që u formua kishte impresionin amerikan, edhe nëse mekanika e krijimit ishte kryesisht në duart e fuqive lokale. Por tani Biden duhet të marrë në konsideratë jo vetëm marrëveshjen bërthamore dhe Iranin por edhe efektet në mënyrën në të cilën njohja e Izraelit formoi një koalicion në të cilin bëjnë pjesë edhe vendet që nuk e kanë njohur zyrtarisht Izraelin. Themeli i kësaj organizate lind nga armiqësia ndaj Iranit dhe frika se kur ajo të rishfaqet, fuqia e saj do të mbyt rajonin. Izraeli ka frikë nga armët bërthamore të Iranit, sauditët kanë frikë nga dronët iranianë dhe përfaqësuesit iranianë në Jemen, etj. Në tërësi, këto vende mirëpritën rishikimin e qasjes së Obamës nga Trump për arsyet e dhëna.

Prirja e Biden, duke pasur parasysh procesin politik amerikan, është të rikthejë strategjinë e Obamës dhe të hedh poshtë atë të Trump. Por problemi është se një kthim në strategjinë e Obamës, me tërheqjen e sanksioneve, do të ringjallte shpejt ekonominë iraniane, do të forconte vijat e ashpra iraniane që nuk pranuan të përkuleshin përpara politikës së Trump dhe më pas do të shfajësoheshin dhe do të krijonte një krizë masive në Lindjen e Mesme.

Ka nga ata që argumentojnë se Marrëveshjet Abraham janë një shtëpi e kartave të paafta për t’u mbajtur së bashku. Kjo mund të jetë e vërtetë. Por është atje tani, dhe është atje për shkak të Iranit. Një ndryshim në politikën e SHBA për sanksionet do të lexohet në këtë rajon ndërsa SH.B.A. po lëviz në një pozicion pro-Iran, një këndvështrim që mund të mos jetë i vërtetë, por do të duket se është rasti. Izraeli do ta shohë atë si një gabim, dhe Emiratet e Bashkuara Arabe dhe pjesa tjetër e botës Sunite do të argumentojnë se cilado qoftë qëllimi subjektiv i administratës së Biden, fakti objektiv është që politika e tij po forcon Iranin. Dhe si rezultat, konstrukti anti-Iran që shihet si Amerikan në rrënjën e tij në të vërtetë do të copëtohet. Dhe në një Lindje të Mesme copëtuese, lufta është një shoqëruese e shpeshtë.

Biden padyshim që nuk e dëshiron këtë dhe premtimi i tij për të ringjallur marrëveshjen bërthamore të Obamës do të kalojë. Merrni parasysh se nëse Izraeli nxjerr përfundimin se sistemi Abraham nuk ka rëndësi dhe e lejon atë të copëtohet, Izraeli do të konkludojë se menaxhimi i kërcënimit iranian është vetëm një problem izraelit dhe Izraeli strategjikisht nuk mund të lejojë që kërcënimi të evoluojë. Sauditët, të cilët po përballen me iranianët në shumë mënyra dhe të cilët po hetohen nga administrata e Biden për shkelje të të drejtave të njeriut, do të duhet të zgjedhin një drejtim të ri. Nuk është në interesin amerikan që aleatët (sidoqoftë të papëlqyeshëm ndaj ideologjisë aktuale) të fillojnë të zgjedhin drejtime të reja. Për momentin rajoni është relativisht i qetë. Nëse Irani do të lihej nga kutia e tij pa lëshime dhe kontrolle të mëdha, rajoni do të kthehej përsëri në vështrimin se si duket normalisht. Dhe duke pasur parasysh kundërshtimin e Biden ndaj “Amerikës së pari”, paqëndrueshmëria atje do të tërheqë SHBA-në.

Si çdo president amerikan, Biden ka pozicionin e tij të fushatës dhe më pas pozicionin e tij qeverisës, ashtu si këshilltarët e fushatës të cilëve u janë dhënë pozita të larta e gjejnë veten më shumë përgjegjësi sesa aset. Në çdo rast, nëse ai shkon përpara në bisedime serioze me Iranin, pjesa tjetër e Lindjes së Mesme do të frikësohet jashtëzakonisht. Një antantë SHBA-Iran – siç do të shihet – nuk është në përputhje me një aleancë SH.B.A.-Izrael ose SH.B.A.-Arabe. Kandidatët mund të flasin për gjëra që bëhen të pamundura në dritën e fitores. Ata e kapërcejnë atë.

Mund të duket sikur po hartoj një histori bazuar në tekat e një presidenti. Por presidentët thjesht janë bllokuar nga realiteti. E thënë ndryshe, Sh.B.A u përpoq të paqësonte Lindjen e Mesme. Një frikë ishte armët bërthamore iraniane dhe fokusi i parë ishte tek ato. Por shqetësimi për Iranin në rajon shkoi përtej armëve bërthamore në dimensione të tjera të fuqisë iraniane. SHBA atëherë gjeneruan një përgjigje më të gjerë, nga sanksionet në një koalicion rajonal. Por koalicioni është i brishtë dhe shqetësimet rreth programit bërthamor të Iranit janë ende atje. Një kthim në marrëveshjen fillestare është tërheqës, por meqenëse do të lëshojë forca të tjera që SHBA nuk dëshiron të shohë, problemi bëhet më kompleks.

SH.B.A. u desh të tërhiqte forcën e madhe ushtarake nga rajoni pasi ndërhyrja fillestare nuk arriti të arrijë qëllimet e saj. Por Sh.B.A nuk mund të jetë indiferente ndaj rajonit sepse është një pjesë strategjike e Euroazisë dhe fuqitë e tjera të mëdha mund ta shfrytëzojnë atë. Në planin afatgjatë, është më e lehtë të manipulosh rajonin deri në skajet amerikane sesa të zhvendosësh një fuqi tjetër të madhe, ose të përballesh me shfaqjen e një fuqie rajonale që destabilizon rajonin. Dhe kështu ne shohim Izraelin dhe koalicionin arab. Të flasësh për presidentët është një tregues i dobishëm, por politikat e tyre janë hartuar nga realiteti, jo e kundërta./GPF

Fraksion.com