Bernard-Henri Levy: Si do e shmangim epideminë e dëshpërimit?

Ka kaluar një vit që kur, një nga intelektualët më të njohur të Evropës, Bernard-Henri Levy, erdhi në Athinë dhe interpretoi monologun e tij “Në kërkim të Evropës”, në Teatrin Pallas. Filozofi ikonoklastik francez e gjallëron fjalimin duke e ngarkuar me fuqinë freskuese të ideve konkurruese.

Pranë të mëdhenjve dhe të pushtetshmëve, por në të njëjtën kohë një mbrojtës i të dobtëve, ai është një socialist kundër komunizmit, një përkrahës i Perëndimit, SHBA dhe NATO-s ndërsa është edhe mik i ngushtë i luftëtarëve të lirisë në Bangladesh.

Vetë një luftëtar për parimet humaniste, që beson me zell se të gjithë duhet të mbrojnë idetë themeluese të kulturës perëndimore pa kurrfarë brejtjeje, Levy foli me Kathimerini për ndryshimet themelore që u janë shkaktuar popujve dhe shoqërive në të gjithë globin, nga kjo epokë e re e pandemive, ku kemi hyrë në mënyrë të beftë.

Një miliard njerëz tani janë të bashkuar në një frymë, duke jetuar në karantinë dhe duke u përballur me ndjesinë ndjellakeqe, se një pandemi mund të shkaktojë vuajtje prej urisë, luftëra dhe vdekje. Çfarë shërimi do të sugjeronit për këtë gjendje kolektive të mendjes së burgosur?

A jeni të sigurt se janë të bashkuar në frymë? A nuk janë ata, përkundrazi, plotësisht të izoluar, të shkëputur nga njëri-tjetri dhe duke e konsideruar çdo fqinj si një kërcënim të mundshëm? Sigurisht që ka solidaritet. Sigurisht që janë këta mjekë dhe infermierë të mrekullueshëm që e vënë jetën e tyre në rrezik, për të mbrojtur tonën. Por, sa i përket pjesës tjetër, ne nuk e di… “Të bashkuar në izolim” është një kontradiksion i vërtetë! Dhe “të bashkuar në karantinë” më duket paradoksale dhe absurde! Nuk po them se nuk është e nevojshme. Unë nuk jam ekspert, nuk jam mjek, dhe besoj ekspertë dhe mjekë kur thonë se është e nevojshme dhe se duhet ta pranojmë këtë distancim të ri social. Por le të mos përziejmë shkencën dhe politikën. Unë ua lë mjekësinë mjekëve, por kam një lloj logjike – dhe nuk pranoj iluzionin dhe të pretendoj se “distancimi shoqëror” mund të nënkuptojë dhe të jetë një lloj “vëllazërie”…

Gjashtë muaj më parë në një debat publik në Greqi ju keni sulmuar fort Steve Bannonin, për nacionalizmin dhe nativizmin e tij. Tek “Perandoria dhe Pesë Mbretërit” ju paralajmëruat për një tërheqje të SHBA nga bota. A ka kontribuar kjo tërheqje në reagimin tonë të dobët, të vonuar, vetëdëmtues ndaj pandemisë? A na ka shpënë “murtaja e populizmit” (për të përdorur një nga frazat tuaja), drejt murtajës?

Një pandemi është një pandemi. Eshtë një fenomen natyror. E ka me të vërtetë kur them “natyror” – që, meqë ra fjala mund të bëjë pak më modeste ekologët dhe ekspertët e tjerë të ndryshimeve të klimës që fajësojnë “njeriun”, ose “civilizimin” ose “teknikalitetet”. Nuk ka asnjë lidhje me tërheqjen e askujt. Dhe, kur flasim për këtë sëmundje, patjetër që duhet të shpëtojmë nga kjo mënyrë e të menduarit, morale dhe ndëshkuese. Thënë kjo, do të parashtroj dy pika. Së pari: Një nga arsyet pse përhapet virusi është politika, jo e Amerikës, por e Kinës; është qeveria kineze që gënjeu, ndëshkoi bilbilfryrësit atje, censuroi gazetarët që donin të paralajmëronin botën dhe të nxisnin opinionin publik etj.

Së dyti: Një nga arsyet pse sëmundja është kaq e dhunshme është fakti që të gjitha demokracitë tona kanë sakrifikuar sistemet e tyre të kujdesit shëndetësor publik, për dekada të tëra. Arianna Huffington publikoi një libër disa vjet më parë në lidhje me kolapsin e infrastrukturave amerikane, përfshirë spitalet. Ajo kishte të drejtë. Kur shoh pamjet e qendrës së Nju Jorkut, kur dëgjoj miqtë e mi amerikanë që shkojnë në supermarket me frikë në stomak, kur shoh që vendi më i fuqishëm mbi Tokë ndonjëherë nuk ka as mundësinë të nderojë siç duhet në varrim të vdekurit, zemra më lëngon, po; por edhe unë nuk mund të mos mendoj, se ka diçka të kalbur në Shtetin e George Uashingtonit, Abraham Lincolnit dhe John Fitzgerald Kennedyt. Dhe kjo, mjerisht, vjen nga shumë kohë më parë! Nuk është vetëm një evolucion i kohëve të fundit! Dhe ka shumë pak të bëjë, mjerisht, me Trumpin e kështu me radhë…

Demokracia perëndimore ka vështirësi në frymëmarrje. A është koronavirusi “Mbreti i Gjashtë”? A është ajo, “Mbreti” më i rrezikshëm se sa edhe kërcënimi Sovjetik? Nëse kontrolli shoqëror dhe kufizimi i të drejtave janë të domosdoshme për të përballuar pandemitë, a është Kina gati të eksportojë në perëndim, krahas respiratorëve shumë të nevojshëm, edhe sistemin e saj të qeverisjes, që bazohet në mbizotërimin e kolektivit mbi individin?

Jo, jo dhe jo. Padyshim jo një “mbret”; asnjë “vullnet” i asnjë lloji; dhe kjo është arsyeja pse, meqë ra fjala, unë nuk ndihem aspak rehat me retorikën e “luftës”. Coronavirusi nuk është një “armik”; është thjesht një virus i trashë pa tru që, herët a vonë, do të zhduket nga një vaksinë. E dyta: Sigurisht jo një kërcënim sovjetik; nuk ka asnjë mënyrë për ta krahasuar këtë me ndonjë fuqi mashtruese, totalitare ose terroriste; dhe, përsëri, ne do të dalim fitues kundër kësaj sëmundje, shumë më lehtë sesa kemi bërë kundër Bashkimit Sovjetik. Dhe e treta: Kina sigurisht do të eksportojë respiratorë dhe maska; pa dyshim që ata do të përfitojnë – kundër SHBA dhe evropianëve – në këtë situatë tragjike; por nuk mund ta imagjinoj kurrësesi eksportimin e sistemit të tyre të qeverisjes! Për Greqinë (atdhe i demokracisë), për Francën (burim i Iluminizmit), për Amerikën (ende shoqëria më e madhe liberale në botë) do të ishte një humbje, një fatkeqësi dhe një poshtërim.

Si një intelektual që jeni marrë thellësisht me fenomenologjinë e pushtetit, a u besoni njerëzve me pushtet, që të marrin fuqi speciale, pa efektin anësor të zhvillimit të një prirje për të kufizuar të drejtat sa herë që u jepet mundësia? Nëse “viruset” e reja, të përmirësuara dixhitale të mbikëqyrjes dhe kontrollit shoqëror, infektojnë dhe kolonizojnë “polisin”, si do munden qytetarët, të trembur dhe të pafuqishëm në rrethanat aktuale, të luftojnë përsëri dhe të rimarrin mbrapsht të drejtat e tyre themelore?

Problemi i vërtetë është frika, keni të drejtë. Sigurisht që frika është normale. Sigurisht që të gjithë kemi miq dhe të afërm që janë prekur nga virusi. Por frika iracionale nuk duhet të jetë përgjigja. Iracionalja na shtyn që të pranojmë çdo lloj zgjidhje. Irracionale do të thotë të jesh i gatshëm të sakrifikosh të gjitha të drejtat, në mënyrë që të shpëtosh iluzionin e një garancie për të mos vdekur. Irracionale do të thotë të mendosh që asgjë nuk ka rëndësi, asgjë nuk ka vlerë, përveç frymëmarrjes. Kjo është ajo që Alexandre Kojeve, komentatori i shkëlqyer i Hegelit, e quante jeta e kafshëve, në fund të Historisë, në krahasim me jetën e vërtetë njerëzore në Historinë reale. Kjo është ajo që nënkuptuat ju Grekët kur kundërshtuat “euzein” (jeta e mirë, jeta organike e përzier me vlera, etikë etj) dhe “zein”, ose thjeshtë të jetuarin, si bimë ose peshk. Por, sërish, duhet të jemi të kujdesshëm. Nuk do të them, siç bëni ju, “njerëz në pushtet”. Unë nuk do t’i fusja të gjithë në të njëjtin thes. Janë ata si Viktor Orban në Hungari, i cili e shfrytëzon qartësisht këtë mundësi dhe shtyn axhendën e tij joliberale. Dhe keni të tjerë, në Francë, në Mbretërinë e Bashkuar, apo gjetkë, të cilët me siguri nuk kanë të njëjtin qëllim: të drejtat dhe liritë që ata i pezullojnë në një moment, ne do t’i kthejmë nëse dëshirojmë.

Pushteti u heq qytetarëve të drejtat themelore për të luftuar sëmundjen. Pastaj ata janë të privuar nga të drejtat ekonomike, pasi beteja kundër sëmundjes çon në shkatërrim të kapitalit. Nëse “murtaja e populizmit” do të na çonte në murtajë të vërtetë, a do të na çonte murtaja e vërtetë në më shumë pabarazi, dhe më tej edhe më shumë populizëm? Si do ta prishim këtë rreth vicioz?

Për momentin, e kemi bërë. Shumica e shteteve u sollën siç duhet, me zgjuarsi dhe madje edhe me guxim, duke shmangur gabimet e mëdha të vitit 1929. Bankat qendrore luajtën rolin e tyre. Edhe institucionet ndërkombëtare. Dhe sindikatat – dua të them punëtorët – luajtën gjithashtu rilin që duhet. Tani, shtetet nuk do të jenë në gjendje të hedhin para me helikopterë  për një kohë të pacaktuar dhe pa kufij. Në një pikë, do të duhet të ndalen. Dhe ekonomia do të duhet të rifillojë. Si do të rindërtohen sistemet e kujdesit shëndetësor, pa ekonominë? Si, në një botë papunësie, do të duhet të shmangim një epidemi të dëshpërimit? Kjo është pyetja tani – për të mos përmendur të mallkuarit dhe të mjerët e tokës, të cilët sapo ishin duke dalë nga mungesa e zhvillimit dhe varfëria, dhe të cilët mund të varrosen përsëri në një shkretëtirë mjerimi, urie dhe… murtajash të tjera! Unë sapo jam kthyer nga Bangladeshi. Një vend shumë i dashur për zemrën time që kur isha atje, 49 vjet më parë, me luftëtarët e tyre të lirisë, gjatë Luftës çlirimtare. Kaq shumë murtaja po shkatërrojnë vendin. Duke filluar nga murtaja e varfërisë dhe ndryshimit të klimës …

Përgjatë historisë, epidemitë i kanë paraprirë rënies së të mëdhenjve. Murtaja në Athinën e lashtë çoi në kolapsin e Athinës. Murtaja e Justinianit kontribuoi në rënien e Bizantit. A dyshoni se është e pashmangshme që epoka e pandemisë, të çojë drejt një rendi të ri botëror?

Nëse Perëndimi mbyllet brenda kufijve dhe barrikadave të tij, po. Rreziku i vërtetë, tani, është pikërisht ky. Do të ishte si t’i thoje “lamtumirë botës”. Do të ishte njësoj si t’ua linim ndikimin tonë kulturor, aktorëve si Kina apo edhe India. Dhe do të ishte mbyllja e derës. Nëse e shohim këtë pandemi si një pretekst të ri për tërheqje, atëherë, po, do të jetë një datë e shënuar në historinë e gjatë të rënies sonë. / Ekathimerini, Bota.al