Recesioni dhe Depresioni; Kriza e koronavirusit ka ngjashmëri me luftën

Nga George Friedman

 

Recesioni është një pjesë thelbësore e ciklit të biznesit. Ndër të tjera ai tërheq bizneset më të dobëta dhe rishpërndan kapitalin dhe fuqinë punëtore për përdorime më të mira. Eshtë e dhimbshme, por e domosdoshme dhe mbaron ashtu si fillon, si një funksion i një ekonomie të shëndetshme.

Depresionet nuk janë ngjarje ekonomike; ato janë rezultat i forcave ekzogjene si luftërat ose sëmundjet. Depresionet nuk janë një heqje e domosdoshme, por një produkt i shkatërrimit të egër të këtyre forcave të jashtme, të cilat jo vetëm që shkatërrojnë, por shkatërrojnë pjesë të mëdha të njerëzimit dhe vendosmërisë, së bashku me ekonominë. Prandaj, pyetja nëse ne jemi tani në një depresion ose në recesion nuk është një çështje akademike por pyetja e vetme më e rëndësishme me të cilën përballet njerëzimi. Ne do të shërohemi nga një recesion. Do të shërohemi nga një depresion gjithashtu, por do të zgjasë shumë më gjatë dhe do të përfshijë shumë më tepër dhimbje.

Depresionet janë ngjarje ekonomike që nuk krijohen nga forcat ekonomike. Prandaj, matja e thellësisë së një depresioni vetëm me masa ekonomike është e pamjaftueshme. Masa e një depresioni është shkalla në të cilën ai do të shkatërrojë shpresat dhe ëndrrat e një brezi, duke i bërë ato që kishin qenë të mundshme në mënyrë të pakonceptueshme të largëta, dhe kthimin e  njerëzve nga të suksesshëm në zvogëlimin e suksesit të tyre. Si shumë gjëra, fytyra e depresionit njihet lehtësisht edhe nëse është e vështirë të përcaktohet. Ndër të tjera, nëse për shembull një ekonomi do të kontraktohej me 30 përqind, duke u rikuperuar nga kjo, të themi, një normë prej 4 përqind e rritjes nuk do të ishte një triumf por një konfirmim që do të fillonim të ngjitemi nga depresioni.

Shtetet e Bashkuara dolën nga depresioni i tyre i fundit në Luftën e Dytë Botërore, kështu që ka kaluar pothuajse një shekull që nga momenti që kemi përjetuar një të tillë, dhe ai që kemi përjetuar doli nga lufta dhe u zgjidh me luftë. Lufta e Parë Botërore krijoi një depresion masiv në pjesën më të madhe të Evropës. Gjermania ishte veçanërisht e egër nga Traktati i Versajës, por Britania, Rusia dhe Polonia gjithashtu u shkatërruan në mënyra të ndryshme. Shkaku i depresionit ishte se mbi katër vjet të paktën 20 milion evropianë, në pjesën më të madhe të gjeneratës tjetër, kishin vdekur. Për katër vjet ekonomia ishte e përqendruar në ndërtimin e armëve dhe municioneve. Ushtarët e shokuar u kthyen në shtëpi në vende të tronditura, plani industrial i parëndësishëm për asgjë, përveç luftës dhe falënderimet e bashkëqytetarëve të tyre. Ata nuk u kthyen në të ardhmen që kishin imagjinuar, por më pas  edhe për ata që nuk shkuan në luftë, e ardhmja e tyre u shpartallua.

Ekonomistët u pëlqen të tregojnë periudhat gjatë viteve 1920 kur ekonomia u rrit, por rritja sporadike nuk bën asgjë për të ndikuar në përkufizimin tim për depresionin. Termi “gjeneratë e humbur” erdhi për t’iu referuar intelektualëve cinikë që u ngritën në vitet 1920, por ajo saktësisht përshkruan, për shembull, ushtarin që kishte shpresuar të zotëronte një dyqan këpucësh, por që tani e gjeti veten në një vend ku këpucët nuk bliheshin më, por por vetëm ndryshoheshin.

Kjo nuk ishte unike për çdo vend, përveç Shteteve të Bashkuara, të cilët luftuan vetëm për një vit dhe u kthyen në një vend në gjendje të prodhojnë motorët e luftës dhe burrat që i drejtuan ata, dhe të gjithë ushqimin që mund të imagjinohet. Në pjesën më të madhe ëndrrat e tyre u mbajtën gjallë, për një kohë. Por këmbëngulja e depresionit evropian do të thoshte që SH.B.A. nuk mund të rifillonte rolin e saj si eksportues. Përkundrazi, evropianët që kishin punë me paga më të ulëta se amerikanët nënvizuan produktet amerikane në përgjigjen e Uashingtonit. Në Uashington ishte një tarifë për mallrat evropiane që ndryshuan strukturën e tregtisë globale dhe shtuan Shtetet e Bashkuara në listën e viktimave. Unë nuk do t’ju shqetësoj me detajet e depresionit amerikan. Një nga karakteristikat e gjeneratës më të madhe ishte se, pasi kaluan depresionin, ata e panë Luftën e Dytë Botërore si shpresën e tyre të madhe.

Depresionet bëhen një ngjarje politike. Ka nga ata politikanë që i duan periudha të tilla dhe duan të ruajnë depresionin. Ka edhe të tjerë shumë të pasur ose të varfër që e dinë se ka një depresion që po zhvillohet. Dhe ka nga ata politikanë që ose përdorin ideologjinë antike të parëndësishme për momentin, duke pretenduar se dinë se çfarë të bëjnë dhe duke vlerësuar se askush nuk do të vërë re që ata nuk e bëjnë, dhe disa që dinë se në një krizë njerëzit do të jenë me ata që në të vërtetë do kenë kujdes dhe një plan.

Një nga këta politikanë të fundit ishte Lenini. Rusia ishte shpartalluar plotësisht. Udhëheqësit nuk u interesuan. Lenini bëri dhe dinte se çfarë të bënte. Ai tha bukur se nuk mund të bësh një byrek pa e prishur kore. Për të shpejtuar gjërat, ai urdhëroi furrat të piqnin vetëm koren për thyerje, duke harruar byrekun. Por kishte pak për të bërë me Rusinë.

Në Gjermani, lideri që doli e kuptoi se papunësia ishte zemra e problemit dhe paraqiti fashizmin si zgjidhje, së bashku me diçka jetësore: dikë për të fajësuar. Ai nacionalizoi ekonominë ndërsa la biznesin në vend, dhe i emëroi hebrenjtë si zuzarë, në duartrokitje të egra.

Këta janë njerëzit që dalin nga depresionet. Të suksesshmit janë monstra; të mirët nuk mund të kontrollojnë forcat që depresionet lëshojnë. Marrëveshja e re e Roosevelt ndihmoi disa por nuk e ndryshuan realitetin. Lufta e Dytë Botërore ofroi paketën më të madhe stimuluese të të gjitha kohërave. Depresionet krijojnë njerëz të dëshpëruar të uritur për gjithçka – mbi të gjitha, disa shpresojnë për një të ardhme. Hitleri dhe Lenini ishin një lloj udhëheqësi; Ruzvelti dhe udhëheqësit e tjerë evropianë ishin një lloj tjetër. Në fund të fundit, zgjidhja nuk u gjet nga Rezerva Federale por ushtria.

Lufta e Dytë Botërore nuk i dha fund depresionit, përveç në Shtetet e Bashkuara. Evropa ishte përsëri në depresion. Kina dhe Japonia u shkatërruan. Kur isha fëmijë, fjalët «Made in Japan» sollën gëzim dhe pritjen e mallrave të lirë dhe plehra. Zgjidhja erdhi sepse amerikanët kishin frikë nga sovjetikët dhe krijuan pako ndihme për aleatët dhe të drejtën për të shitur mallra të lirë në Sh.B.A. Punëtorët e aftë të Eurazisë ose u drejtuan në depresionin gjenerativ nga Sovjetikët ose në rikuperim nga Amerikanët. Përsëri, depresionet dhe mundësia e luftës shkuan paralelisht.

Kriza e koronavirusit ka ngjashmëri me luftën. Shteti mobilizon njerëzit pa kujdes për pasojat. Fuqia punëtore, ose një pjesë e madhe e saj, devijohet nga puna e saj. Shkollat ​​janë të mbyllura. Mbi të gjitha, kemi frikë. Edhe pyetja se si filloi virusi ka aludime hakmarrjeje ndaj tij. Armiku është vdekja, në këtë rast nga virusi. Ne shmangemi dhe fshihemi, dhe në një luftë, rregulli është që nuk ka asnjë çmim shumë të lartë për t’u paguar për fitoren.

Por fitorja në luftë dhe fitorja kundër koronavirusit janë shumë të ndryshme. Kjo na bën të pyesim se si duhet të duket fitorja në këtë rast. Virusi duhet të largohet, vetë ose nga një vaksinë. Dhe bota duhet të kthehet në atë që ishte. Megjithatë, problemi i luftës dhe depresionit është se bota nuk kthehet në atë që ishte. Eshtë shumë e ndryshme, dhe në formën e saj më të butë bën që të mbijetuarit të ndryshojnë ëndrrat e tyre – por më e rëndësishmja ata do të kenë akoma ëndrra. Ata nuk do të duhet të braktisin të drejtën e tyre për ëndrra.

Pra, këto janë pyetjet e momentit. Së pari, a do të mposhtet virusi apo do të largohet? Nëse mbetet, a do ta pranojmë qëndrueshmërinë e sëmundjes së re apo do të zhvillojmë një luftë që do të transformojë botën në mënyra të panjohura? E dyta, a është kjo si depresioni pas Luftës së Parë Botërore, një krizë globale? Ne Amerikanët nuk kontrollojmë sesi bota do të reagojë ndaj zgjedhjes që kemi bërë, dhe vendimet nga Kanadaja ose Italiaa mund të ndikojnë në mënyrën se si ne jetojmë.

Për atë që ia vlen, nuk mendoj se kemi arritur në pikën e depresionit. Unë nuk mendoj se numrat e tregojnë atë ende, dhe dëshpërimi i depresionit nuk është ende këtu. Por një pjesë e botës mund të ketë arritur në atë pikë, dhe depresioni përhap kthetrat e tij. Urgjenca për vaksinat dhe hapjet mendoj se reflekton një ndjenjë frike për të arritur në pikën e thyerjes, por siç kam shkruar në librin tim për Shtetet e Bashkuara, ne jemi një popull unik krijues, dhe ky është në fund një problem teknik.

Megjithatë, është e dobishme të mbash në mend të kaluarën. Kur shikojmë gjysmën e parë të shekullit të 20-të, ekonomia ishte një rob i luftës, dhe në kundërshtim me historitë e kohës, nuk ishte teoria ekonomike ajo që përcaktonte gjërat. Por sistemet politike morën vendimin që çmimi të paguhej, dhe çmimi ishte i madh për sa i përket vdekjes. Në të gjithë këtë ekuacion, realiteti i errët është se zgjidhja e kësaj pa e pranuar vdekjen do të jetë e vështirë – përveç nëse profesioni mjekësor ka një gjendje emergjence./GPF

 

Fraksion.com