Një temë e përbashkët e trazirave globale

Nga George Friedman

Nga Hong Kongu në Teheran deri në Buenos Aires, bota duket të jetë destabilizuese. Pyetja që është shtruar është nëse ka ndonjë shkak themelor që shkakton këtë trazirë globale. Në sipërfaqe, përgjigjja për atë duhet të jetë jo. Ka kaq shumë trazira në të gjithë botën në çdo pikë që do të duket se ishte thjesht kaosi normal. Trazirat, për më tepër, janë unike për çdo vend dhe zakonisht ka shkaqe të shumta. Hong Kongu, Teherani dhe Buenos Aires janë vende shumë të ndryshme, secila me rrethanat e veta gjeopolitike.

Megjithatë, ekziston në këtë rast një element që është i zakonshëm për të gjithë: 2008. Në vitin 2008, sistemi ekonomik ndërkombëtar u zhvendos në mënyrë dramatike, dhe ndryshimet që ai bëri nuk janë metabolizuar plotësisht. Dobësia në ekonominë globale zmadhohet nga problemet e pazgjidhura të mbetura nga viti 2008. Si rezultat, ka probleme ekonomike që janë shndërruar në ato politike. Shtoji kësaj edhe zhvendosjen e strategjisë amerikane larg ndërhyrjeve ushtarake dhe drejt konfrontimeve ekonomike, dhe problemet janë zmadhuar edhe më tej. Sh.B.A është ekonomia dhe importuesi më i madh në botë dhe një zhvendosje në strategji në ekonomi ndikon domosdoshmërisht në sistemin ekonomik.

Konsideroni trazirat në Hong Kong. Në vitin 2008, Kina ishte një eksportues i fuqishëm, i varur siç ishte nga eksportet për stabilitetin shoqëror. Kolapsi financiar krijoi një krizë të thellë. Një ekonomi e bazuar në tronditje efikase eksportuese kur klientët e saj nuk janë në gjendje të blejnë mallrat e saj. Kriza e eksportit shkaktoi një krizë fillestare financiare, pasi fluksi i parasë  kontraktohej nga eksportet. Ajo që pasoi ishte një seri spastrimesh të dizajnuara zyrtarisht për të larguar korrupsionin dhe jozyrtarisht për të gjetur dashin e kurbanit për problemet e Kinës dhe për të frikësuar kundërshtimin e mundshëm. Mbi të gjitha, qeveria kishte premtuar prosperitet dhe tani po përballet me nevojën e shtrëngimit. Spastrimet ishin fillimi i një shtypjeje sistematike në Kinë që kërkoi të ruante dinamizmin ekonomik kinez pa një dinamizëm ekuivalent politik.

Gjërat u përkeqësuan kur Sh.B.A., klienti më i madh i Kinës, vendosi tarifa ndëshkuese për mallrat kineze dhe kërkoi qasje në tregjet e Kinës. (U nënkuptuan lëshime politike.) Presioni nga Shtetet e Bashkuara rriti presionin që ekziston ende nga viti 2008. Ai nga ana tjetër intensifikoi shtypjen. Pasiguria kineze e detyroi Partinë Komuniste të kërkonte kontroll të shtuar mbi Hong Kongun, me një ligj ekstradimi që do t’i lejonte Kinës të nxjerrë qytetarët e Hong Kongut. Dhe  nga kjoa anë e shkaktoi paqëndrueshmërinë në Hong Kong.

Irani padyshim është shumë i ndryshëm nga Kina. Por përvoja e saj ka një ngjashmëri thelbësore. Kriza e vitit 2008 shkaktoi një ngadalësim të konsumit dhe për rrjedhojë në prodhim. Në planin afatgjatë, kjo shkaktoi pashmangshmërisht rënie të mëdha të mallrave siç është nafta. Irani ishte një prodhues i naftës dhe vazhdoi të eksportojë pavarësisht presionit politik. Por çmimi botëror i naftës peshonte mbi Iranin, duke shkaktuar presion mbi ekonominë dhe, përfundimisht, shqetësim në shoqëri. Ashtu si me Kinën, SH.B.A. vendosi ndëshkime ekonomike për Iranin për arsye që kanë pak lidhje me ekonominë. Pavarësisht, efekti i ndryshimit global në çmimin e naftës, i shoqëruar me presion të fortë ekonomik nga Shtetet e Bashkuara, me kalimin e kohës shkaktoi trazira të mëdha dhe shtypje të qeverisë.

Ka pasur trazira në vendet në të cilat SH.B.A nuk luajti asnjë rol. Libani, Argjentina, Kili dhe të tjerët hynë në krizë për arsye idiosinkratike – përfshirë një ngadalësim ekonomik në zhvillim global – që, në krye të çështjeve strukturore, nuk janë adresuar që nga viti 2008. Në të gjitha këto vende, ka probleme politike që nuk rrjedhin nga viti 2008 ose presioni amerikan. Në disa, siç është Libani, ka probleme ekonomike por ato gjenerohen kryesisht nga forcat e brendshme.

Asnjë teori e përgjithshme e trazirave nuk është e pamundur. Por një teori e veçantë është e mundur. Ato vende që varen më shumë nga eksportet industriale ose nga shitja e mallrave industrialë u dëmtuan dhe pak u rikuperuan pas vitit 2008. Shtimi i presionit ekonomik amerikan si një mjet i politikës së jashtme e ka komplikuar këtë problem, duke krijuar trazira. Presioni i SH.B.A.-së nuk do të ishte gati aq i efektshëm pa vitin 2008, i cili riformatoi sistemin global dhe që nga ajo kohë po reverberon. Tani është duke shkaktuar pasoja të brendshme politike që po kërcënojnë aftësinë e regjimeve për të përballuar./GPF

Fraksion.com