Kriza ruse

Nga George Friedman

Vladimir Putin nuk arriti të mbajë premtimin e tij për të krijuar një ekonomi moderne. Tani ai duhet të paguajë çmimin.

Vlerësimi i besimit të Presidentit rus Vladimir Putin ka rënë në pikën më të ulët në 13 vjet. Sipas një sondazhi të kryer nga Qendra Ruse e Kërkimit të Opinionit Publik, vetëm 33 përqind e rusëve thanë se kishin besim tek presidenti. Sondazhet mund të jenë jo të besueshme dhe mendimet e paqëndrueshme, por një sondazh i tillë në një vend si Rusia mund të jetë një tregues i pakënaqësisë së thellë që rrjedh nga probleme të rëndësishme sociale dhe ekonomike.

Zbehja e shpresës

Më shumë se një çerek shekulli më parë, Bashkimi Sovjetik ra sepse gjërat nuk funksiononin. Shteti ishte qendra e shoqërisë dhe menaxhoi ekonominë. Pasi vdiq Josef Stalini, kishte një ndjenjë shprese në shoqërinë ruse për ekonominë – dhe kjo shpresë e mbështeti qeverinë edhe kur nuk arriti të përmbushë pritjet. Por nga vitet ’80, besimi i zakonshëm i rusëve që ata mund të siguronin familjet e tyre dhe që gjiri midis tyre dhe nomenklaturës (ose elitës burokratike) do të zvogëlohej, ishte zhdukur. Ajo që ndryshoi mendjet e tyre nuk ishte zilia apo zemërimi,  rusët ishin rritur të presin një nivel të caktuar të pabarazisë,  por mungesa e shpresës. Kishte pak dhe nuk do të merrnin më shumë. Më e keqja ishte se ata nuk kishin shpresë për fëmijët e tyre.

Kjo situatë ishte rezultat i katër faktorëve. E para, inefiçenca e pandarë e aparatit sovjetik, i cili nuk mund të ndërtonte një ekonomi moderne. Së dyti, divergjenca e mallrave në dispozicion, jo vetëm për elitën, por edhe për një treg të zi që lulëzonte shpesh që vepronte në monedhat e huaja, të cilat mungonin shumicën e rusëve. Së treti, rënia e çmimeve të naftës, e cila shkatërroi buxhetin e shtetit. Dhe së fundi, një rritje e shpenzimeve të mbrojtjes, e dizajnuar për të dyja ndeshur me shpenzimet e SHBA dhe për të bindur rusët se edhe pse ata mund të jenë të varfër, ata ende jetonin në një vend të fuqishëm. Kjo nuk ishte e parëndësishme për një komb që kishte përjetuar pushtimin gjerman.

Në 1991, kur Bashkimi Sovjetik u shemb, nuk pati revolucion. Nuk ishte thjesht lodhje. Elita u lodh nga përpjekjet për të shtyrë shtresën e ekonomisë dhe shoqërisë sovjetike në një kodër të pjerrët. Dhe njerëzit ishin shterur nga qëndrimi në rreshta për orë të tëra për të blerë nevojat themelore. Kuptimi i përgjithshëm i dështimit ishte i dukshëm jo vetëm në kryeqytetet e largëta por edhe në jetën e rusëve.
Byroja Politike zgjodhi Mikhail Gorbaçov për t’i zgjidhur këto probleme. Ai premtoi hapje dhe ristrukturim. Por hapja solli vetëm gjendjen katastrofike të ekonomisë, dhe ristrukturimi, i kryer nga ata që kishin krijuar katastrofën në radhë të parë, nuk funksionuan.  Gorbaçovi bëri që të legjitimonte frikën dhe lodhjen që kishte prekur Bashkimin Sovjetik dhe t’u lejonte të hanin të gjithë atë që kishte mbetur.

Boris Jelcin zëvendësoi atë, por nuk bëri asgjë për të zgjidhur problemet e vazhdueshme ekonomike. Bashkimi Sovjetik ishte zhdukur dhe shumë veta përfitonin nga financierët, konsulentët dhe hustlerët perëndimorë, te rusët të cilët me motive, shpesh me këshilltarët perëndimorë, si për të devijuar dhe përshtatur atë pak pasuri që Rusia kishte. Privatizimi kërkon disa koncepte private. Në një vend që kishte jetuar për breza nga parimi i vjetër socialist “paraja është vjedhje”, oligarkët përqafuan konceptin me një hakmarrje. Nomenklatura e Rusisë ishte po aq e paefektshme sa Bashkimi Sovjetik dhe, siç tregohet në Kosovë, vende të tjera e kanë mbajtur atë në përbuzje.

Jelcin nuk mundi të zgjaste. Zëvendësimi i tij ishte Vladimir Putin, i cili kishte rrënjë në Bashkimin Sovjetik të vjetër dhe në Rusinë e re. Ai kishte qenë një agjent i KGB-së, shërbimi kryesor i sigurisë së sovjetikëve. (Për një vend të gjerë dhe të dobët të lidhur si Rusia, një qeveri e fuqishme qendrore dhe policia sekrete kanë qenë gjithmonë çelës për mbajtjen e kombit së bashku.) Dhe gjatë kohës së tij si zëvendës i kryetarit të bashkisë së Shën Petersburg, ai ishte i rrethuar me oligarkët të cilët u bënë mbajtësit e pasurisë së Rusisë.

Putin erdhi në pushtet për shkak të këtyre lidhjeve. Pas Jelcinit, rusët kishin dëshirë për një lider të fortë dhe ata pritën ngushëllim nga fakti se Putin kishte lidhje me KGB-në. Ata pranuan lidhjet e tij me oligarkët thjesht si pjesë e asaj se si funksionon bota.

 

Premtimet e Putinit

Putin premtoi të bëjë Rusinë të begatë dhe të respektuar në botë. Për ta bërë këtë, ai duhej të ndërtonte një ekonomi moderne. Rusia ishte shumë e varur nga eksporti i lëndëve të para, veçanërisht naftës dhe gazit natyror. Putini nuk mund të kontrollonte çmimin e këtyre mallrave, kështu që Rusia ishte gjithmonë e ndjeshme ndaj luhatjeve në ofertën dhe kërkesën globale. Putini kishte një zgjedhje: lejo ekonominë të përkeqësohet dhe vendi të zbresë në kaos, apo të centralizojë qeverisjen edhe një herë. Ai zgjodhi modernizimin e ri, duke përqëndruar pushtetin në Moskë dhe duke shpërndarë fonde nga buxheti i shtetit në rajone. Kur çmimet e naftës ishin mbi 100 $ për fuçi, Putin pati një mundësi për të bërë investime masive në industri të reja. Por ai ishte i vëmendshëm ndaj oligarkëve dhe ata tek ai. Çdo reformë ekonomike mund të ketë rrezikuar këtë marrëdhënie. Nuk është aq shumë saqë Putini humbi mundësinë për të modernizuar, por më tepër se rruga e tij drejt pushtetit e pengoi atë.

Pastaj, në vitin 2014, çmimet e naftës ranë. Megjithëse ato janë ngritur disi nga pika e tyre më e ulët, ato mbeten të ulëta. Sanksionet perëndimore kanë qenë gjithashtu një taksë. Deri në vitin 2018, Rusia kishte dy fonde rezervë, të pajisura me fitime nga bumi i naftës. Por pas rënies së çmimeve të energjisë, fondi ishte i varfëruar, dhe që nga janari 2018, mbetet vetëm Fondi Kombëtar i Pasurisë. Për të rimarrë buxhetin e shtetit, Putin vendosi të reformojë sistemin e pensioneve. Vetëm shtatë muaj pas rizgjedhjes së tij në mars, ai nënshkroi një projekt-ligj unpopular në ligj që gradualisht do të rrisë moshën e daljes në pension për gratë nga 55 në 60 vjeç dhe për burrat nga 60 në 65 vjeç.

Prandaj vlerësimi i besimit  është 33 për qind. Ky vlerësim është më i rëndësishëm socialisht në Rusi se sa do të ishte gjetkë. Putin premtoi të bëjë Rusinë një komb modern dhe të fuqishëm. Ai nuk ka arritur të japë në pikën e parë, dhe përpjekjet e tij në Siri dhe gjetkë nuk kanë kompensuar për kushtet e përkeqësuara ekonomike. Rusët e moshuar kujtohen për atë që ishte dhe çfarë ishte hequr; rusët e rinj po përballen me kushte të ngjashme me ato të gjyshërve të tyre.

Ka dy shtigje të mundshme përpara. Njëra është zgjidhja e vjetër ruse e fuqizimit të policisë sekrete për të shtypur opozitën, megjithëse nuk është e qartë se Shërbimi Federal i Sigurisë, ose FSB, ka të njëjtën fuqi që ka pasur organizatat e mëparshme të saj. Unë dyshoj se helmimi i një spiuni rus në Britani ka për qëllim pjesërisht si një mesazh për FSB-në, jo vetëm për ta trembur, por edhe për t’u treguar agjentëve të saj se ata duhet të mbajnë integritetin e kombit rus.

Rruga tjetër është një rishikim i rënies së Bashkimit Sovjetik. Pak janë të etur të rishikojnë vitet 1990, por kolapsi nuk është gjithmonë rezultat i një vote. Nëse çmimet e naftës mbeten të ulëta, sanksionet mbeten në vend, rezervat vazhdojnë të zvogëlohen dhe FSB-ja është më e interesuar të bëjë biznes sesa sakrifikimi për shtetin rus, atëherë është vështirë të shihet një skenar alternativ.

Asnjë fuqi e huaj nuk mund të vijë në ndihmën e Rusisë. Secili kërkon shumë dhe ofron shumë pak. Ka një fantazi në Rusi për një aleancë me Kinën, por Moska është larg nga Pekini dhe problemet e Kinës në këtë moment janë edhe më intensive. Kremlini mund të përpiqet të përfshihet në një luftë për të rritur moralin, por ekziston rreziku që mund të humbasë ose konflikti do të zgjasë më shumë se sa ata që janë në krye.

Rusia tani përballet me kushte të ngjashme me ato që hasën në vitet 1980: çmimet e ulëta të naftës dhe shpenzimet e larta të mbrojtjes. Njerëzit nuk janë të zemëruar, por ata janë të mërzitur, dhe në kohën e duhur mund të bëhen thjesht të lodhur, ashtu siç ishin në vitet 1980. Rusia është e gjerë dhe ka nevojë për një qeveri qendrore të fortë për ta mbajtur atë së bashku, por qeveritë qendrore nuk janë të mira në menaxhimin e ekonomive. Kështu, policia sekrete duhet ta mbajë vendin bashkë. Nëse nuk mundet apo jo, atëherë një udhëheqës i llojit Gorbaçov mund të ngrihet për të reformuar ekonominë dhe një udhëheqës i llojit Yeltsin mund të ndjekë për të kryesuar revolucionimin e vendit.

Karl Marx dikur shkroi se historia përsëritet, së pari si tragjedi dhe pastaj si farsë. Si mund të luhet kjo në parim në Rusi po bëhet gjithnjë e më e qartë gjatë ditës.

 

Fraksion.com