Korrupsioni dhe konflikti

Nga MSc. Mimoza Golikja

 

Korrupsioni ka qenë një element kryesor i zhvillimit të debateve që nga mesi i viteve 1990. Efektet e tij gërryese janë të mirë dokumentuara. Korrupsioni me rrënjë të thella parandalon rritjen ekonomike gjithëpërfshirëse, devijon ndihma dhe nënshtron ndihmën ndërkombëtare për zhvillim. Por  një  nga  pasojat e përhapura të korrupsionit, po aq e rëndësishme, është gjithashtu shumë më pak e njohur dhe shumë më pak e studiuar siç është ndikimi i tij në sigurinë kombëtare dhe ndërkombëtare. Kjo është arsyeja pse korrupsioni ka rëndësi për NATO-n.

Dr Karolina MacLachlan është menaxhere  e Programit Rajonal “Evropa për Transparencë Ndërkombëtare, Mbrojtja dhe Siguria”. Duke u bazuar në punën e saj në organet e NATO-s dhe institucionet e mbrojtjes kombëtare, përfshirë edhe pjesëmarrjen në ushtrime, ajo  ka  shkruar rreth këtij fenomeni. Publikime nga TI-Mbrojtja dhe Siguria ofrojnë analiza më të thella të lidhjeve midis korrupsionit dhe pasigurisë (The Fifth Column), lidhjet midis korrupsionit dhe ekstremizmit të dhunshëm (The Big Spin), promovimin e llogaridhënies në industrinë e mbrojtjes dhe çështje të lidhura. TI-Mbrojtja dhe Siguria, gjithashtu  ka filluar një nismë që synon të promovojë standardet e qeverisjes së përgjegjshme të mbrojtjes. Dr. MacLachlan thotë se “Korrupsioni dhe kapja e shtetit kontribuan në shpërthimin e pranverës arabe dhe konfliktet pasuese. Ishte një faktor kyç në humbjen e forcave irakiane gjatë betejës së parë të Mosulit. Ai ushqeu ngritjen e ISIS / Daesh dhe Boko Haram dhe është përdorur si një mjet i politikës së jashtme nga disa shtete për të minuar në mënyrë aktive institucionet”.  Korrupsioni ishte gjithashtu “një faktor kyç” që kontribuonte në dështimet e ndërhyrjeve ndërkombëtare në Irak dhe Afganistan, thotë ajo. Korrupsioni i përhapur dhe kapja e shtetit nga rrjetet kriminale minuan legjitimitetin e qeverisë afgane, reduktuan efektivitetin e saj dhe krijuan një burim pakënaqësie për popullatën e vet. Ai ka nxitur rekrutimin e talibanëve, gjë që e bëri shumë më të vështirë për Forcën e Ndihmës së Sigurisë Ndërkombëtare (ISAF) të udhëhequr nga NATO (2003-2014) për të arritur qëllimet kryesore të misionit, nga siguria në qeverisje efektive. Sipas fjalëve të Ryan Crocker, ish ambasadori i Shteteve të Bashkuara në Afganistan, “Pika përfundimtare e dështimit për përpjekjet tona … nuk ishte kryengritja. Ishte pesha e korrupsionit endemik”.

Në Irak, korrupsioni në rekrutimin dhe promovimin e ushtrisë, ekzistenca e ushtarëve fantazëm dhe vjedhja e armëve dhe furnizimeve e bënte ushtrinë – eprori në letër – të paarmatosur, të pafuqishëme dhe në fund të fundit të paaftë për të ndalur ngritjen e ISIS / Daesh. “Për të ndaluar luftëtarët xhihadistë, trupat ndërkombëtare duhej të ktheheshin në Irak disa vite pas përfundimit të misionit të trajnimit të mëparshëm. E megjithatë, lidhjet ndërmjet korrupsionit dhe pasigurisë nuk janë bërë pjesë integrale e debateve dhe planeve kyçe të lidhura me sigurinë. Edhe kur korrupsioni pranohet si një sfidë strategjike, kjo njohje rrallëherë përkthehet në udhëzime dhe mjete specifike që mund të mbrojnë angazhimin ndërkombëtar nga rreziku i korrupsionit. Ndoshta edhe më e rëndësishmja, masa të tilla mund të ndihmojnë në shmangien e situatave në të cilat ndërhyrjet ndërkombëtare pa dashje përfundojnë duke mbështetur rrjetet e korruptuara dhe duke parë burimet e tyre të devijuara”.

Këto konsiderata janë çelësi për operacionet ushtarake që variojnë nga ngritja e kapaciteteve të mbrojtjes deri në stabilizimin, menaxhimin e krizave dhe misionet për mbështetjen e paqes. Operacionet sjellin sasi të konsiderueshme të burimeve, të dyja të prekshme, nga mbështetje lokale në trajnim dhe pajisje, dhe të paprekshme, të tilla si mbështetje për qeverinë e vendit pritës dhe forcat e armatosura. Nëse planifikuesit dhe implementuesit nuk janë të kujdesshëm, këto burime mund të devijohen dhe keqpërdoren nga rrjete dhe faktorë të korruptuar që përfitojnë nga kaosi dhe jostabiliteti.

 

NATO dhe anti-korrupsioni

 

Deri në Samitin e vitit 2016 në Varshavë, NATO ishte aktive në fushën e anti-korrupsionit kryesisht përmes programit të Ndërtimit të Integritetit (BI), i cili fokusohet në analizën e rreziqeve të korrupsionit në sektorët e mbrojtjes dhe ndihmon në hartimin e programeve kombëtare anti-korrupsion. Një ndryshim hapi ndodhi në Varshavë me miratimin e një politike BI, e cila shkon përtej qëllimit fillestar të programit. Politika e bën të qartë se parandalimi dhe luftimi i korrupsionit duhet të inkorporohet në detyrat kryesore të Aleancës: nga mbrojtja kolektive deri tek reagimi ndaj krizave ndaj sigurisë kooperuese. Një plan veprimi BI që synon të integrojë konsideratat kundër korrupsionit në aktivitetet e mëtejshme të NATO-s.

Rëndësia e politikës dhe e planit të veprimit është e vështirë të ekzagjerohet. Në Afganistan, misioni i ISAF nuk filloi të trajtojë çështjet e korrupsionit deri në vitin 2007. U deshën nëntë vjet,  deri në vitin 2012,  për zbutjen e ndikimit të korrupsionit për t’u bërë një linjë angazhimi në Planin e Operacioneve të ISAF.

Zhdukja e çështjeve të korrupsionit gjatë planifikimit dhe punësimit e bëri më të vështirë njohjen e manifestimeve dhe pasojave të tyre, në veçanti çështjet e korrupsionit që kishin ndikim në aftësinë e misionit për të përmbushur objektivat e  tij. Kjo do të thoshte se injektimi i burimeve që tejkalonin kapacitetin absorbues të Afganistanit nuk ishte marrë si një rrezik kyç. Kontratat lokale të sigurimit, siç ishte kontrata e kamionëve të transportit të vendit pritës, të cilat ushqyen kryekomandantët dhe zyrtarët e korruptuar, nuk janë analizuar për përfitimet e tyre potenciale ndaj rrjeteve të korruptuara. Në fakt, ISAF përkeqësoi korrupsionin që riskoi të luftohej më vonë.

Një arsye për reagimin e ngadalshëm është se forcat e dislokuara nuk janë përdorur për t’u marrë me çështjen e korrupsionit. Ishte shumë e lehtë ta konsideronte atë si një çështje zhvillimi që mund të priste derisa të krijohej siguria. Pa udhëzime të tilla si procedurat standarde të operimit dhe me pak ekspertizë në dispozicion, një çështje si korrupsioni është e vështirë të trajtohet edhe nëse vërehet, sidomos në një mjedis të pasigurtë, kur plumba fillojnë të fluturojnë, ka pak kohë ose kapacitet për të menduar dhe zbatuar zbutje për një rrezik të panjohur.

Këtu mund të ndihmojë politika e NATO-s për BI. “Nëse shihet si një përcaktues standard dhe zbatohet nga aleatët e NATO-s, politika mund të ndihmojë që korrupsioni të merret parasysh në NATO dhe planifikimin kombëtar për operacionet ushtarake. Kjo do të rrisë gatishmërinë për ta përballuar atë në teatër, për të identifikuar mjedise me rrezik të lartë, për të vënë masat zbutëse para vendosjes së trupave, për të monitoruar ndikimin e korrupsionit në mision dhe për të vënë në dukje aktivitetet e misionit që mund të përkeqësojnë ashpërsia dhe arritja e praktikave korruptive. Ajo gjithashtu duhet të ndihmojë aleatët për të ndërtuar marrëdhënie me organizatat që mund t’i ndihmojnë ata në teatër dhe për të identifikuar burimet e ekspertizës teknike që ka të ngjarë të jenë të dobishme”.

 

Rëndësia e qeverisjes së mbrojtjes

 

Ndërsa korrupsioni në çdo sektor mund të dëmtojë, korrupsioni në forcat e mbrojtjes dhe të sigurisë, që ka për detyrë të mbrojë popullsinë dhe t’i përgjigjet pasigurisë, është veçanërisht i dëmshëm. Në disa raste, efektet e korrupsionit të grabitqarëve  janë menjëherë të dukshme, me forcat e sigurisë duke abuzuar me popullsinë, për të cilën janë krijuar për t’i mbrojtur. Në aste të tjera, fshehtësia dhe konfidencialiteti që shpesh e shoqëron këtë sektor mund të fshehin efektet e korrupsionit, deri në një krizë dhe një dështim në shkallë të gjerë.

“Kur një ushtri dështon, ajo dështon në mënyrë spektakolare: forcat joefektive dhe të përplasura krijojnë hapësirë për të lulëzuar për të ngjashmit e Boko Haram, ISIS / Daesh dhe grupet e krimit të organizuar. Pasojat janë shumë të mëdha për t’u injoruar nga siguria ose nga komuniteti i zhvillimit: nëse paqja dhe siguria duhet të mbajnë dhe krijojnë kushte për zhvillim, trajtimi i korrupsionit të mbrojtjes dhe sigurisë, sidomos në shtetet e brishta dhe të prekura nga konflikti, duhet të jetë një prioritet.

Një kombinim i sekretit, nevojave të perceptuara të sigurisë dhe prestigjit kombëtar shpesh e bën të vështirë reformimin e institucioneve të mbrojtjes dhe sigurisë. Megjithatë, pa reformuar ato, stabiliteti dhe siguria nuk mund të zërë rrënjë.

“Në vitet e para pas pavarësisë në Sudanin e Jugut, për shembull, elita qeverisëse shfuqizoi të ardhurat e naftës për të financuar rrjetet e patronazhit përmes shpenzimeve të sektorit të mbrojtjes. Një buxhet ushtarak i fryrë u përdor për të paguar pagat e 230,000 ushtarëve dhe pjesëtarëve të milicisë që i përkisnin rrjeteve të ndryshme të patronazhit. Ndërkohë, buxhetet e departamenteve të tjera u bastisën dhe burimet u ridrejtuan në sektorin e mbrojtjes: në vitin 2012, kur shpenzimet e mbrojtjes dhe të sigurisë përbënin 35 përqind të buxhetit të Sudanit Jugor, donatorët financuan 75 përqind të sektorit shëndetësor të Sudanit Jugor. Për disa vite, sistemi i patronazhit ka funksionuar në Sudanin e Jugut; besnikëria është pranuar dhe dhuna është mbajtur nën kontroll. Por në vitin 2012, rritja e çmimeve të besnikërisë, mosmarrëveshja  me qeverinë sudaneze mbi përdorimin e infrastrukturës së naftës dhe një rënie globale në çmimet e naftës çuan në zvogëlimin e prodhimit dhe të ardhurave më të ulëta. Kjo zvogëlonte aftësinë e qeverisë së Presidentit Salva Kiir për të blerë besnikërinë e kundërshtarëve të tij, kështu që Kiir u drejtua për të shkarkuar kundërshtarët e tij. Brenda një viti, lufta civile dhe kriza humanitare përfshinë vendin.”

Qeverisja e fuqishme e mbrojtjes është veçanërisht e rëndësishme kur shpenzimet e mbrojtjes rriten ose kur vendet ndryshe zgjerojnë forcat e tyre të armatosura dhe shtrirjen e politikës së tyre të sigurisë dhe mbrojtjes. Aktualisht shpenzimet e mbrojtjes po rriten më të shpejtë në vendet ku standardet e qeverisjes së mbrojtjes janë më të dobëta. Në 2016, 22 shtete afrikane shpenzuan më shumë se pesë për qind të buxheteve të tyre në mbrojtje, ndërsa shtatë vende shpenzuan mbi dhjetë për qind. Ky është një investim i rëndësishëm, i cili mund të devijojë burimet nga shërbimet e tjera publike, duke përfshirë shëndetin dhe arsimin. “Por në shumë vende ku rritja e shpenzimeve është në rritje, zhvillimi i mekanizmave efektivë të mbikëqyrjes po dështon të mbajë ritmin. Buxhetet e mbrojtjes janë kryesisht të paqarta dhe të përjashtuara nga shqyrtimi i jashtëm dhe armët dhe pajisjet e fituara rrallë janë të planifikuara mirë dhe as nuk kontribuojnë në efektivitetin e forcave të armatosura.

NATO nuk është e panjohur për të përhapur standarde të larta të qeverisjes së mbrojtjes: pranimi i shteteve të reja anëtare është kushtëzuar me respektimin e tyre ndaj qeverisjes së mirë të forcave të tyre mbrojtëse, duke përfshirë mbikëqyrjen demokratike dhe civile. Aleanca, e cila mbetet një burim i rëndësishëm i normave dhe standardeve në mbrojtje, është e vendosur për t’i ndihmuar vendet e tjera të përmirësojnë qeverisjen e tyre të mbrojtjes. Për shembull, “misioni i ri i Aleancës për trajnimin dhe ngritjen e kapaciteteve në Irak, duhet të përfshijë masat për të luftuar korrupsionin dhe për të forcuar qeverisjen e sektorit të mbrojtjes në Irak. Ndërsa beteja e Mosulit dhe ngritja e ISIS / Daesh sugjerojnë, se kufizimi i ndikimit të korrupsionit duhet të jetë një prioritet nëse forcat irakiane do të jenë në gjendje të ndërtojnë fitimet e bëra gjatë dy viteve të fundit.”

 

 Misionet e menaxhimit të krizës dhe stabilizimit

 

“Duke pranuar se Aleanca ishte e përgatitur keq për të zbutur rreziqet e korrupsionit në operacione, politika e BI kërkon që qeverisja e mirë dhe shqetësimet anti-korrupsion të konsiderohen në të gjitha fazat e planifikimit dhe ekzekutimit operacional. Kjo është një sfidë kryesore për aleatët. Hulumtimet nga Transparency International (TI) kanë identifikuar aftësinë për të njohur dhe zbutur rreziqet e korrupsionit si një lidhje e dobët midis aleatëve dhe partnerëve të NATO-s. Në vetëm tre vende kemi gjetur prova të doktrinës që adresojnë korrupsionin, udhëzime mbi prokurimin operacional ose trajnimin për trupat kundër korrupsionit.”

Roli i NATO-s si një përcaktues standard  mund të ndihmojë në rritjen e gatishmërisë kombëtare, si nëpërmjet ofrimit të udhëzimeve të praktikave të mira dhe nëpërmjet ekspozimit të zyrtarëve për çështjen, pasi ato rrotullohen përmes sistemeve të NATO-s. Për shembull, “Qendra e Luftës së Përbashkët e Aleancës ka përfshirë temat që kanë të bëjnë me korrupsionin në ushtrimet që ata kryejnë (të cilat kanë marrë pjesë TI – Mbrojtja dhe Siguria). Të nxitur nga Udhëzimi  Vjetor i Komandantit Suprem të Forcave Aleate në Europë mbi Stërvitjet, që përfshin zbutjen e korrupsionit midis rezultateve të ushtrimit dhe shtyrë nga nevojat e Shtabit të Strukturës së Forcave të NATO-s, shumë prej të cilave e kanë njohur korrupsionin si një sfidë, ushtrimet kanë qenë aspekti më i dukshëm e përpjekjeve të NATO-s për të zbutur rreziqet e korrupsionit. Investimi në stërvitje ka rezultuar tashmë në ndryshime në procedurat standarde të operimit dhe ka të ngjarë të japë edhe më shumë kthime nëse vazhdon.”

Stërvitjet janë veçanërisht të dobishme për të kuptuar se luftimi i korrupsionit është një çështje teknike dhe politike. “Pa presion të lidershipit, zgjidhjet teknike nuk kanë gjasa të marrin tërheqje. Pa ekspertizë teknike midis punonjësve të stafit, angazhimi i nivelit të lartë nuk mund të realizohet, thjesht sepse askush nuk do të dijë se si ta përkthejë atë në zgjidhje teknike. Në mjediset ku korrupsioni është një rrezik i rëndësishëm, ka kuptim përforcimin e stafit ushtarak me ekspertë nga institucionet e tjera, nga zbatimi i ligjit në qeverisje. Megjithatë, çdo seli ka nevojë për një bazë të ekspertizës, nëse vetëm të jetë në gjendje të njohë dhe të përcaktojë një kërcënim kur të shfaqet, dhe të dijë se ku të kërkojë ndihmë.”

 

Elasticiteti aleat

 

Ndikimi i korrupsionit në sigurinë kombëtare, sovranitetin dhe pavarësinë është ilustruar mirë nga zhvillimet në Ukrainë. Ish-nënpresidenti amerikan Xho Bajden tha në vitin 2009 se “Rusia gjatë dekadës së fundit ka përdorur një tjetër armë të politikës së jashtme. Ajo përdor korrupsionin si një mjet shtrëngimi për ta mbajtur Ukrainën të prekshme dhe të varur. Pra, ndiqni këto reforma për të çrrënjosur korrupsionin. Nuk ka të bëjë vetëm me qeverisjen e mirë. Ka të bëjë me vetë-ruajtjen. Ka të bëjë me sigurinë tuaj shumë kombëtare”. Korrupsioni mendohet shpesh si një kancer, një forcë e keqe, por amorfe, që minon zhvillimin dhe sigurinë. Këtij interpretim, megjithatë, i mungojnë mënyrat vendimtare në të cilat praktikat korruptive mund të përdoren qëllimisht, me vetëdije të punësuar nga një shtet për të minuar zgjedhjet e tjetrit dhe lirinë e manovrimit. Dobësitë e korrupsionit, veçanërisht në sektorët kryesorë të mbrojtjes dhe të energjisë, duhet të konsiderohen si mundësi për luftë të pazakonta që kërcënojnë aleatët dhe partnerët e NATO-s. Kërcënimi që korrupsioni mund t’i parashtrojë sovranitetit dhe sigurisë kombëtare duhet të inkorporohet në reagimin e NATO-s ndaj kërcënimeve hibride, të cilat aktualisht duket se përqendrohen kryesisht në dezinformimin dhe sulmet kibernetike. Ndërsa këto çështje nuk duhet lënë pas dore, një fokus në ruajtjen e institucioneve të qëndrueshme të mbrojtjes që janë të lidhura mirë me popullatat e tyre do të ishte një kontribut i dëshirueshëm për të luftuar kërcënimet e mundshme hibride.

 

Rruga në të ardhmen

 

Falë politikës së BI dhe punës së saj për ngritjen e kapaciteteve, NATO është aktualisht në ballë të institucioneve të sigurisë dhe të mbrojtjes me qëllim të zbutjes së rreziqeve të korrupsionit. “Por është e rëndësishme të mos pushoni mbi dafinat e dikujt; ende duhet të bëhet shumë. Përparimi në ushtrime duket se nuk është përshtatur me zhvillimin e udhëzimeve strategjike dhe operacionale, ose duke përditësuar doktrinat kyçe për të udhëhequr planifikuesit.

NATO gjithashtu nuk e ka lehtësuar organizimin e pavarur, duke përfshirë shoqërinë civile, për të monitoruar dhe kontribuar në zbatimin e politikës. Fakti që plani i veprimit i BI nuk është bërë publik, ka mundësi të kufizuara për të kontribuar për organizatat e jashtme. Derisa është e kuptueshme që disa aspekte të planit të veprimit dhe zbatimi i tij mund të kenë nevojë të mbeten të klasifikuara, nuk ka gjasa që kjo të aplikohet në tërësinë e planeve dhe veprimeve të NATO-s. Korrupsioni në mbrojtje dhe siguri është një shqetësim i përbashkët, i cili do të përfitonte nga një koalicion i aktorëve të angazhuar rreth tij, një koalicion i cili mund të përfitonte gjithashtu një krizë.

Ndërsa strukturat e NATO-s përfshijnë proçedurat e tyre të çështjeve anti-korrupsion, sfida tjetër është “të sigurohet që këto norma dhe praktika të miratuara në të gjithë Aleancën reflektohen në institucionet e mbrojtjes kombëtare. Politika e BE-së bën çdo veprim nga ana e aleatëve vullnetar, dhe megjithatë mbajtja e standardeve të larta të qeverisjes së mbrojtjes është vendimtare: ndër të tjera përfitimet do të ndihmojnë në sigurimin e rritjes së planifikuar të buxheteve të mbrojtjes të Aleatëve në dy përqind të PBB-së. Konsultimet e kolegëve dhe eksperienca e kolegëve janë një mënyrë kyçe për të ruajtur dhe përmirësuar kapacitetin institucional”.

Ushtrimet mund të bëheshin gjithashtu “një mjet për përhapjen e normave dhe praktikave anti-korrupsion midis aleatëve. Për këtë, megjithatë, anti-korrupsioni mund të duhet të bëhet një element i kërkesave formale të certifikimit të NATO-s. Aleanca gjithashtu do të duhet të zhvillojë një sërë skenarësh kundër korrupsionit dhe vlerësuesve të trajnimeve të cilët mund të identifikojnë sfidat dhe të këshillojnë mbi praktikat më të mira”.

Sfida përfundimtare për punën antikorrupsion të NATO-s është “bashkëpunimi me institucionet e tjera, veçanërisht Bashkimi Evropian. Drejtoria e Përgjithshme e Komisionit Evropian për Negocimin e Fqinjësisë dhe Zgjerimit (DG NEAR) aktualisht sponsorizon programin BI të NATO-s, duke pranuar se qeverisja e mbrojtjes është një faktor kyç në sigurinë dhe stabilitetin e qëndrueshëm. Megjithatë, mund të bëhet edhe më shumë, duke përfshirë punën e përbashkët për përfshirjen e masave antikorrupsion në procedurat standarde të operimit dhe proceset e planifikimit operativ për vendosjet ndërkombëtare; bashkëpunimi mbi dobësitë e korrupsionit si pjesë e luftës hibride; dhe ndërtimin e kapaciteteve të mbrojtjes në vendet partnere. Me të dy organizatat që përballen me sfida të ngjashme, sigurisht që ka kuptim të kërkojmë sinergji”./GazetaUshtria

 

Fraksion.com