Kufijtë e Traktateve të Armëve Bërthamore

Nga George Friedman

Ideja që një traktat mund ta zbusë kërcënimin e luftës thjesht i mungon pika.
Pasi pretendoi se Rusia shkeli traktatin e 1987 të Forcave Bërthamore Intermediate-Range, Presidenti i SHBA Donald Trump ka thënë se do të largohet nga marrëveshja. Kjo nuk është hera e parë që SHBA kanë bërë pretendime të tilla. Ish-presidenti Barak Obama gjithashtu pretendoi se Rusia shkeli traktatin duke vendosur raketa të caktuara, por ai vendosi të mos tërhiqet prej tij nën presionin e vendeve evropiane. Trump është më pak i ndjeshëm ndaj ndjenjës evropiane dhe prandaj ka vendosur të përfundojë marrëveshjen. Rusët, ndërkohë, pohojnë se nuk janë në kundërshtim me traktatin dhe se akuzat e SHBA janë të papërgjegjshme.

Shumë kanë spekuluar se kjo mund të çojë në një garë armësh, e cila ngre pyetjen se çfarë saktësisht është vlera e traktateve bërthamore. Marrëveshje të tilla zakonisht kufizojnë numrin e raketave që një vend mund të posedojë, qeverisin gamën që mund të fluturojnë dhe kufizojnë testimin e armëve të reja. Shumë besojnë se traktatet që vendosin kufijtë ndaj armëve bërthamore pakësojnë kërcënimin e luftës bërthamore. Por ky pohim është i vështirë për t’u mbrojtur. Nëse rusët vendosin një raketë të caktuar në një vend të caktuar, nuk ka efekt nëse fillon lufta bërthamore. Shtetet e Bashkuara dhe Rusia, së bashku me një numër vendesh të tjera, kanë aftësinë për të goditur çdo pikë në botë me armë bërthamore të rendimenteve të ndryshme. Nëse Rusia do të niste një armë bërthamore në Evropën Perëndimore, një  sasi e panumërt i njerëzve do të vriteshin në një ngjarje që do të ngjiste një shkëmbim bërthamor katastrofik. Cili mjett i përdorur nga rusët, apo nëse ajo është nisur nga Rusia perëndimore apo qendrore, bëhet e parëndësishme.

Gjatë Luftës së Ftohtë, strategët në të dy anët kërkonin të zhvillonin modele për përdorimin e armëve bërthamore. Në ditët e para, këta strategë ishin shpesh fizikantë si Bernard Brodie dhe Herman Kahn. Ndërsa sistemet bërthamore të shpërndarjes u zhvilluan në vitet 1950, ushtria donte udhëzime se si t’i përdorin ato. Në supozimin shumë të dyshimtë se shkencëtarët të cilët dinin se si të ndërtonin raketa bërthamore gjithashtu kishin njohuri se si të bënin një luftë bërthamore, ata u shtynë për të hartuar strategji. Kjo ishte detyra e Rand Corporation në ditët e saj të hershme.

Në vitin 1960, vetëm një vit përpara se të dilte nga Rand Corporation, Kahn shkroi një libër të rëndësishëm të quajtur “Për Luftën Termonukleare”, në të cilën ai u përpoq të paraqiste një strategji bërthamore. Ai ishte thellësisht i përfshirë në analizën e sistemeve, e cila kërkon të krijojë një strukturë racionale dhe një model të parashikueshëm të sjelljes. Në këtë rast, sistemi që po analizohej ishte shteti-komb. Struktura e tij e brendshme është politike dhe prandaj nuk vepron në mënyrë racionale në kuptimin që analiza e sistemeve mendon për racionalitet. Lufta vjen nga politika, dhe politika përbëhet nga forca komplekse që nuk mund të modelohen lehtësisht.

Rezultati ishte një teori strategjike që divergjohej nga realiteti politik. Supozohet se qëllimi kryesor i sistemit ishte mbijetesa e armëve të mjaftueshme për të kundërsulmuar armikun. Modelet e hershme të luftës bërthamore u bazuan në një parim të përdorimit ose të humbjes, që do të thoshte se të dy vendet do të kërkonin të lëshonin të gjitha armët që kishin në një shpërthim të papritur dhe katastrofik. Më vonë, modelet u bënë gjithnjë e më komplekse dhe të shkëputura nga ajo që u quajt më vonë lufta konvencionale.

Për strategët bërthamorë, çelësi ishte një arsenal i mbijetueshëm që mund të reagonte ndaj një sulmi të parë. Por për politikanët në të dyja anët, përdorimi i armëve bërthamore ishte e pamundur, sepse pothuajse çdo numër i raketave që  do godste vendin e tyre do të kishte një rezultat katastrofik. Më e rëndësishmja, modelimi i strategëve bërthamorë konsideronte një nivel të caktuar të detonimeve bërthamore si të pranueshme për sa kohë që armët e armikut ishin asgjësuar. Por udhëheqësit civilë nuk kishin besim në modelet parashikuese të strategëve bërthamorë. Pikëpamja e tyre ishte se nuk kishte numër të pranueshëm të viktimave dhe askush nuk e dinte se çfarë do të ndodhte në një luftë bërthamore.

Ky mendim ishte në krizën e raketave kubane, kur u duk se lufta bërthamore ishte e afërt. Në fakt, ndërsa strategët kishin përgatitur opsione për udhëheqësit politikë, as sovjetikët as amerikanët nuk ishin të gatshëm t’i përdorin ato. Të dy palët u larguan nga situata bazuar në idenë se opcioni bërthamor ishte një mit. Nuk kishte opsione bërthamore, vetëm fatkeqësi bërthamore.  Analistët e sistemeve kishin të drejtë dhe sistemi politik racionalizohej sapo të futeshin armët bërthamore. Në vitet 1950, njerëzit ishin të bindur se Kina do të niste një luftë bërthamore pasi të kishte armë bërthamore, sepse Mao ishte i çmendur. Ai mund të ketë qenë, por kur ai i pati  armët nukleare, ai nuk bëri kërcënime.

Në atë kohë, kishte një besim se sa më shumë armë bërthamore kishte një vend, aq më i madh ishte rreziku i luftës. Nga ky besim erdhi një lëvizje për të nënshkruar traktate – duke përfshirë Traktatin e INF-it – që do të kufizonte armët ekzistuese bërthamore dhe testimin e atyre të reja. Por problemi me këtë qasje ishte se nuk eliminonte plotësisht armët e kundërshtarit, por vetëm i zvogëlonte ato. Dhe madje 50 bombardues që goditnin U.S. do të vazhdonin të ishin katastrofike.

Përgjigja racionale ishte eliminimi i armëve bërthamore krejtësisht. Problemi me këtë teori ishte se ekzistenca fizike e armëve bërthamore nuk ishte kërcënim real. Kërcënimi i vërtetë mbështetej në mendjen e shkencëtarëve dhe inxhinierëve të cilët dinin se si t’i ndërtonin këto armë. Për aq kohë sa ekzistojnë, ekziston rreziku i luftës bërthamore.

Mundësia e çarmatimit bërthamor ishte ngushëlluese, por iluzore. Pengesa e vërtetë për luftën bërthamore ishte realizimi nga politikanët se ata ishin vetë në pikën zero, sikurse ishin fëmijët dhe nipërit e tyre. Aty ku vendosej se vdekja nuk do të vinte në një betejë konvencionale, , në luftën bërthamore, asgjësimi personal ishte rezultati më i arsyeshëm.

Traktatet nuk bënë asgjë për të parandaluar luftën bërthamore. Ajo që me të vërtetë e pengoi atë ishte fakti se armët bërthamore krijuan një racionalitet sistematik në të cilin rezultati përfundimtar ishte eliminimi i udhëheqjes politike. Sulmi i SHBA ndaj Japonisë është ende i vetmi që përdoren armët bërthamore, sepse edhe në sulmin ndaj një vendi që nuk ka armë, udhëheqësit nuk mund të parashikojnë se si ai vend do të dilte.

Frika nga lufta bërthamore pengoi luftën bërthamore. Ku rusët vendosin raketat e tyre, kjo mund të jenë irrituese, dhe arsye e mjaftueshme për të braktisur një traktat. Por ideja se një traktat mund të zbusë kërcënimin e luftës, thjesht e humbet pikën./GPF

Fraksion.com