Evazioni fiskal, një kancer që vret ekonominë dhe ushqen pabarazinë

Rreth 700 milionë njerëz në mbarë botën jetojnë në varfëri të plotë, pjesa dërmuese e tyre gjenden në vendet në zhvillim, siç është edhe Shqipëria. Në këto vende, çdo vit, rreth 230 miliardë euro evazion fiskal shkojnë nëpër parajsat fiskale. Kjo shumë është sa gjashtëfishi i shumës vjetore të nevojshme për të luftuar dhe eliminuar varfërinë ekstreme brenda vitit 2025.

Sipas disa përllogaritjeve, rreth 86 për qind e kësaj pasurie të fshehur në parajsat fiskale i përket vetëm 0.013 për qind të popullsisë. Pra, janë të pasurit dhe ndpërmarrësit e mëdhenj ata që bëjnë më shumë evazion fiskal dhe stimulojnë rritjen e pabarazisë.

Sipas një raporti të Global Financial Integrity, në periudhën 2008-2013, fluksi i parave të dala nga evazioni fiskal dhe aktivitetet kriminale në 31 vende në zhvillim ka qenë më i lartë sesa buxheti që shkonte për shëndetësinë apo ai që shkonte për arsimin. Shpesh, në këto vende, shumë nevoja urgjente dhe esenciale për rritjen dhe zhvillimin ekonomik të vendit braktisen në favor të një klase oligarkike, që po pasurohet gjithmonë e më tepër.

Në dy dekadat e fundit, në vendet në zhvillim pabarazia e të ardhurave po rritet gjithmonë e më tepër. Të pasurit paguajnë gjithmonë e më pak në raport me fitimet e tyre e të varfrit janë të ‘dënuar’ t’iu ngelen gjithmonë e më pak para për konsum. Evazionin që bëjnë të pasurit, e paguajnë të varfrit. Ky rregull vërehet me ‘përpikëri’ edhe në Shqipëri. Evazioni në Shqipëri është i lidhur ngushtë me ekonominë, te ne ekonomia duket sikur nuk bën dot pa evazionin fiskal. Jo vetëm kaq, por edhe pse evazioni është në nivele alarmante e që përfaqëson një dëm për gjithë kombin, qeveria insiston gjithmonë e më shumë te fakti se evazionin e bëjnë bizneset e vogla, e me dashje apo pa dashje, harron se rreth 75 për qind e të ardhurave fiskale vijnë nga biznesi i madh dhe biznesi i vogël është 100 për qind i varur nga ai i madhi.

Nëse do të luftosh evazionin, nis nga lart, pra nga i madhi, për të vazhduar në vijim të më i vogli. Nëse fabrika e ujit regjistron dhe shet me faturë tatimore 100 për qind të ujit që ambalazhon, biznesi i vogël e ka të pamundur që të blejë me faturë tatimore e të mos e regjistrojë atë si shitje. Po ashtu, qeveria duhet të kuptojë që nëse dëshiron të luftojë evazionin, inspektorët tatimorë duhet të jenë po aq të përgatitur sa janë edhe kontabilistët e miratuar. Pra, hapi i pari ndaj luftës së evazionit dhe informalitetit duhet të nisë nga përmirësimi i burimeve njerëzore dhe në vijim nga kontrolli ndaj të mëdhenjve. Evazioni fiskal mund të konsiderohet si një luks, që vendi ua lejon disa ndërmarrësve të mos paguajnë taksat.

Ky evazion, në Shqipëri më shumë se në çdo vend tjetër, është i vështirë për t’u matur për arsye që dihen.

Sipas Bankës Botërore, rreth 40 për qind e bizneseve operojnë në informalitet, rreth 47 për qind e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar (TVSH) nuk mblidhet dhe në disa taksa, sipas tyre, evazioni ndryshon nga 50 për qind deri 100 për qind. Po vallë, si mund të luftohet evazioni fiskal? A ka praktika efikase, që kanë funksionuar në vende të ndryshme të botës? Përgjatë viteve janë propozuar një sërë praktikash për të luftuar evazionin.

Në Tajvan, çdo kupon tatimor shoqërohet me një numër, ky numër të lejon të marrësh pjesë në një lotari që organizohet çdo dy muaj, ku mund të fitohen deri në 25 mijë euro. Sa më shumë kuponë tatimorë të keni, aq më i lartë është probabiliteti për të fituar.

Në Angli, në letrat që dërgojnë inspektorët tatimorë lokal, përdoret një gjuhë shumë agresive, për vonesat e pagesave ndaj taksave arrihet, deri aty sa shkruhet “do vijmë do t’iu shqyejmë derën e do ju marrim edhe fëmijët nëse nuk paguani”.

Në Itali kontrollohen shpenzimet e secilit individ, duke kontrolluar edhe kartat e klientit të supermarketeve për të parë se sa janë të ardhurat dhe shpenzimet e secilit individ e bëhen studime të ndryshme sektori. Po ashtu, personeli tatimor dhe personat përkatës që arrijnë të rikuperojnë evazionin fiskal, arrijnë të marrin deri në 50 për qind të shumës së rikuperuar nga evazioni si institucion. Një pjesë e kësaj shume ndahet si bonuse për personeli.

Në vendet nordike po stimulohet çdo ditë e më tepër paraja elektronike, kanë arritur deri aty sa të penalizojnë personat që paguajnë me para në dorë. Pagesat me karta krediti apo karta debiti japin mundësinë e regjistrimit të çdo pagese. Këto pagesa grumbullohen dhe shoqërohen me kodin fiskal të çdo klienti dhe shitësi pastaj përcillet çdo muaj te agjencitë kombëtare tatimore. Personalisht, nëse do më kërkohej mendim për reduktimin e evazionit fiskal, do të sugjeroja stimulimin e marrjes së kuponit tatimor me anë të avantazheve të prekshme, monetare, në të tilla kushte të gjithë do të kishin interes t’i kërkonin tregtarit kuponin tatimor edhe nëse ai do hezitonte të mos të jepte atë.

Për shembull, TVSH-ja paguhet nga konsumatori te shitësi, ky i fundit ia kthen shtetit. Por, nëse ne do të shtonim edhe një kalim tjetër e pastaj ta mbyllnim këtë proces, evazioni fiskal në detaje do të reduktohej në mënyrë drastike. Mendoni nëse shteti ne do na kthente mbrapsht një pjesë të TVSH-së së paguar. Ne mund të dorëzonim një herë në tre muaj gjithë kuponët tatimorë dhe shteti do të na kthente mbrapsht 2 për qind deri 4 për qind të TVSH-së paguar (kjo shumë e kthyer do të rikuperoj disa fish nga reduktimi i evazionit fiskal). Në këtë mënyrë jam i bindur se nuk do kishte më qytetar që të mos kërkonin kuponin tatimor. Për më tepër, me një algoritëm të thjeshtë, institucioni tatimor do kishte mundësi në vijim të verifikonte edhe kush deklaron më pak xhiro sesa ajo reale.

Ky sistem mund të sofistikohet edhe më tepër, me anë të monedhës fiskale të propozuar nga S. Sylos Labini, ku kuponi tatimor mund të transformohet në monedhë për të bërë pagesa të tjera. Forma të tjera për të luftuar evazionin mund të jenë evitimi nga ana e shtetit të disa kostove, si dhurimi i kasave fiskale, të cilat nëse do bliheshin në një vend tjetër, do kishin një kosto sa 10 për qind e çmimit që kanë në tregun shqiptar, apo kolaudimin vjetor të tyre falas. Më tepër investime në sistemin arsimor dhe bashkëpunim me universitetet, për të pasur profesorët si konsulentë për politikat që do të ndërmerren në të ardhmen.

Dhe në fund, por jo nga rëndësia, do të sugjeroja ligje më të rrepta për dënimin e korrupsionit. Sipas, një studimi të universitetit të Lozanës në 2013, 4.1 për qind e të burgosurve në Bashkimin Evropian ishin për krime ekonomike dhe evazion fiskal.

Në vendet me evazion të ulët si në Principatën e Monakos kjo shifër shkonte 23.1 për qind, në Angli ishte 18.2 për qind, në Gjermani ishte 14.1 për qind, në Finlandë 6.1 për qind, ndërsa në vende të korruptuara, si Rumania, Italia dhe Greqia, ishte përkatësisht 0.2 për qind, 0.4 për qind dhe 1.2 për qind. Pra, sa më shumë të dënohet evazioni, aq më i ulët është ai. /Panorama.al